Ünlü hekim, cerrah, eczacı, kimyacı Zehravi neler yapmıştır? Zehravi’nin çalışmaları, bilime yaptığı katkıları hakkında bilgi.
Foto: nkfu.com
EZ-ZEHRAVİ
936- 1013
KURTUBA- KURTUBA
HEKİM – CERRAH – ECZACI – KİMYACI – FİLOZOF
Tam adı Ebu’l Kasım Halef ibn Abbas ez-Zehravi’dir. Modern cerrahının öncüsü Zehravi, Endülüs’ün başkenti Kurtuba’da 936 yılında dünyaya gelmiştir. Hayatı hakkındaki bilgiler sınırlıdır. Endülüs’ün en parlak döneminde bir hâkim ve hekim olarak bilim tarihine adını yazdırmayı başarmış, bütün zamanların birkaç büyük cerrahından biridir.
Zehrâvi’nin Batı Avrupa İslam Medeniyeti’nin başkenti ve bilim merkezi olan Kurtuba’da eğitim gördüğü ve mesleğini burada yaptığı anlaşılmaktadır. Endülüs Emevi halifesi II. Hakem döneminde (961 – 976) saray hekimliği yapmıştır.
Arap seyyahı Hasan el-Vezzân, Arap ve Yahudi filozoflar ve hekimleri hakkında bilgiler verdiği eserinde Zehrâvi’nîn 1013 yılında vefat ettiğini belirtir.
İslâm dünyasında İbnu’l-Heysem, Biruni ve İbn Sina gibi 11 yy bilim adamları arasında yer alan Zehrâvi her ne kadar tıbbın çeşitli dallarıyla ilgilenmişse de daha çok cerrah özelliğiyle tanınmıştır.
Ez-Zehravi Balmumu Heykeli – Foto: nkfu.com
Bilime Katkıları
• Zehravi tıp tarihinde birçok yeniliğe imza atan ve yüze yakın ameliyat malzemesini resimleri ile birlikte ansiklopedik eserinde toplayan eşsiz bir hekim; asırlar boyuna Avrupalı hekimlerin otorite olarak kabul ettiği Antik Roma’nın meşhur hekimi Bergamalı Galenden daha üstün görülen bir cerrah, Avrupanın karanlık çağına ışık tutan bir tıp bilgesidir.
Zehrâvi’nin tıp tarihinde gerçekleştirdiği birçok ilkten bazıları şunlardır:
• Alışılmadık bir hastalık olan hemofiliyi yani kanın pıhtılaşmamasını ayrıntıları ile açıklamıştır.
• Kanamaları kontrol etmek için alkol ve balmumu ile damarları dağlama yöntemini açıklamıştır.
•Tıp literatüründe trakeostomi olarak anılan, nefes borusuna gırtlak seviyesinin altında delik açılarak yeni nefes açma yolu açılması işlemini uygulamıştır
• Diş tedavisinde çürüyen dişi çekilmesi ve çekilen bölgenin dağlanması gibi yeni uygulamalar geliştirmiştir.
• Kırık diz kapağı kemiği için ilk defa cerrahi bir müdahale yöntemi uygulamıştır.
• Doğum esnasında fetüsün ters gelmesi durumunda neler yapılması gerektiğine dair yararlı bilgiler vermiştir.
Kitabü’l Tasrif Zehravi’nin asırlara meydan okuyan iki ciltlik eşsiz yapıtıdır. 30 bölümden oluşan eserde iki yüze yakın cerrahi aletin çizimleri bulunur. Ayrıntılı açıklamaları ve resimli anlatımıyla cerrahi tarihinde bir ilk niteliğindedir. Birçok ameliyat prosedürünün ve aletinin resimlerle açıklandığı eserin bir benzerine daha önce hiç rastlanmamıştır. Yaklaşık 1000 yılında tamamlanan eser Zehravi’nin elli yıllık tıp tecrübesinin bir ürünüdür.
Fotoğraflar Anadolu Üniversitesi Türk Dünyası Bilim, Kültür ve Sanat Merkezi’nde çekilmiş, bilgiler oradan derlenmiştir.
