Keseler ve oyalar ile ilgili olarak genel bilgilerin yer aldığı kese ve oya çeşitlerini anlatan yazımız. Kese tipleri nelerdir?
Para, saat, mühür v.s. gibi çeşitli ve lüzumlu eşyaların içinde korunduğu deriden, bezden veya örme ibrişimden yapılmış ağzı büzmeli küçük torbalara kese denir. Keselerin ağızlarını büzmeye yarayan kaytanın iki uçlarında birer püskül bulunurdu.
Keseler, içinde korunanlar ile gördükleri işin adını taşırlar, para kesesi, tütün, saat, mühür keseleri gibi… Bu keseler koyunda veya kuşak içinde taşınırdı.
Keseler, evde yapılanlar ile çarşı işi olmak üzere ikiye ayrılır.
Ev keseleri, iğne, tığ, şiş gibi aletlerle örülür veya kumaş parçaları birbirine dikilmek ve dokunmak suretiyle üç teknikte yapılırdı.
Çarşı keseleri de dival, fermene ve köşker işi olmak üzere üç tekniktedir.
Çuhadan, kadifeden ve atlastan ya da bunların par-çalariyle yapılanlarına dival kese, deriden olanlara köşker, sırma kaytanlı olanlarına fermene adı verilir.
İğne keseleri
Keselerin iğne ile örülmüş olanları en zariflerini teşkil eder ve bunlar ipektir. Üzerinde örgü desenleri uygulanmış, ayrıca münasip yerlerine katmerli gül şeklinde motifler eklenmiştir. Bu keseler kullanılmaya pek elverişli olmadıklarından kıymetli bir eşya yerine geçer ve bir hatıra olarak saklanır.
Tığ keseleri
Keselerin tığ ile örülmüş olanlarına her yerde ve her zaman rastlanır, iğne ile örülenlerine göre daha sağlam ve her çeşit nakışların işlenmesine daha elverişlidir. İpek, pamuk ipliği, sırma gibi her türlü malzeme tığ ile üzerlerine kolaylıkla işlenebilir. Bazıları da inci ile süslenmiştir.
Şişle örülmüş keseler
Bu keseler beş şişle örülen nakışlı çorap ve eldivenlerin tekniğindedir. Şişler, her türlü nakışların uygulanmasına daha elverişli olduğu gibi örgü keselerin en sağlamlarıdır.
Dokuma keseler’e çoğunlukla köylerde rastlanır.
Kumaş parçaları ile yapılan keseler
Kumaş ve eskimiş işleme parçaları ile yapılan bu keselerden takım halinde olanlarının çevrelerine ve uçlarına ayrıca oya örülerek güzelleştirilirdi.
Kumaşların bir sanat zevkine göre biçilmesi ve muhtelif şekiller verilerek dikilmesi ile ilgi çekici örnekler meydana getirilmiş ve kadın muhayyilesinin zevk bakımından bir incelik ve zarafet göstermesine yaramıştır.
Dival keseler
Çeşitli dival ve işlemeli keselerin malzemelerini çuha, kadife, atlas gibi kaim kumaşlar teşkil eder.
İşleme malzemeleri çoklukla sırma, tırtıl pul, inci ve inci ayarında kıymetli taşlardır. Nakışlar, çeşitli şekillerde kesilmiş mukavvalar üzerine uygulandıktan sonra üstlerinden sırmalar geçirilerek meydana gelir. Bu teknikle yapılmış keselere sanat değerinden çok harcanan malzemeye göre kıymet verilirdi.
Fermene işleri
Muhtelif sırmalı kordonlarla yapılan işlere fermene ve bu işle meşgul olanlara da fermeneci denirdi. Cepken ve kadın elbiselerinin bir kısmı bu tekniğe göre süslendiği gibi ayrıca keseler de bu esnaf tarafından aynı teknikte yapılırdı.
Deri işleri
Köşker ve terlikçi esnafın bir kısmı ayrıca çeşitli ince derilerden keseler yaparlardı, içlerinde her ne kadar nakış işlerini bilenler olmakla beraber daha ziyade nakışlarını fermenecilere dival işleyenlere veya müzehhiplere yaptırırlardı.
Boncuk Keseler
Evlerde kadınlar tarafından yapılan bu keseler, diğer keselerde olduğu gibi bu tekniğe göre ve çeşitli renklerde boncuklardandır.
Keseler içinde korunan eşyaların biçiminde ve eşyanın cinsine uygun bir şekildedir. Bunlardan saat keseleri, ya daire veya oval’e yakın bir biçimdedir. Para ve Mühür keseleri, bir üçgeni andırır biçimde, üst kısmı düz, gittikçe daralarak bir püskül ile sonuçlanır.
Tütün keseleri dikdörtgen şeklindedir ve içleri bir astar ile kaplanır. Ağızlık, çakmak, tarak keseleri de bu eşyaların biçimine göre yapılmışlardır. Keselerin çarşıda yapılmış olanlarında hususî bir süsleme yoktur.
Tığ ve Beş şişle örülmüş keselerle, boncuktan yapılmış keselerin süslemeleri üzerinde durmaya değer. İğne ile örülmüş olanlar azur bakımından değerlidir. Fakat bunların motifle ilgisi yoktur.
Tığ ve şişle örülmüş keselerin motifleri üç bölümde incelenebilir. Birincisi nakış, kaim dokuma ve çoraplardan alman geometrik (hendesî) çizgiler ve çiçeklerdir, ikincisi örücülerin kendi hususî buluşları ile çiçeklerden çıkardıkları şekillerdir. Üçüncüsü hayvan ve insan şeklindeki motiflerdir. Tığ ve beş şişle örülmüş keselerde hayvan, boncuk keselerde insan motifi görülür.
Tığ ve şişle örülmüş keselerin üzerindeki motiflerde hususî bir kaide göze çarpar; kesenin dibine yakın yerdeki motife «Badem» adı verilirdi. Bu motifin her kesede bulunması gelenekti. Bunun üstünde ağıza yakın yerde iki su keseyi süslerdi, buna «Kuşak» adı verilirdi. Her ikisi arasındaki boşluğa yapılan süslere de «Göbek» denirdi.
Boncuk keselerde motifler ilkeldir yani basittir. Gelişi güzel yapılmış insan ve Hayvan motifleri görülür.
Tığ ve Boncuk keselerde bazı manâlı sözlere ve beyitlere de rastlanır.
Keselerde kullanılan renkler, Pembenin çeşitli tonları, Sarı, Sarışım, Yeşil, Kırmızıdır ve bunlar bazı bölgelerde büyük ustalıkla kullanılmıştır. Beyaz renge pek rastlanmaz, bunun yerine krem, bej, hafif gri renkler görülür. Kahverengi, turuncu, sarı renk ikinci derecede kullanılmıştır.
Oya, renkli ibrişimlerden iğne ile kafes gibi aralan oyuk olarak çiçek ve yaprak şekillerde örülen işlemelere denir. Bunlar dantel olarak elbiselerin yaka kolağızları ve yemenilerin kenarlarına süs olarak dikilirler. Oyaların düz olanları veya tabiî çiçek ve yapraklar gibi mücessem şekillerde örülenleri vardır. Bazı ince oyalar tabiî çiçek ve yapraklardan ayırdedilemiyecek kadar sanatkârane örülmüştür. Oyalar işleme tarzı ve şekillerine göre Âfet tırnağı, çifte, fulya, komşu çatlatan, ince, kaba, kirpik, kuş gibi, saçak, sayvan, kuş gözü, tavşan kulağı, trabzan, zü-rafe zambak, çemen, karanfil, gül, nerkis, lâle, hanımeli gibi isimleri alırlar.
