Van ilinin tarihi, tarihçesi. Van ilinde bulunan tarihi mekanlar, yerler ile ilgili bilgi.
Van Kalesi
VAN TARİHİ
İÖ. 3. binyıl sonlarında yöre, Hurrilerin kurduğu Mittanni Krallığı’ nın egemenliği altındaydı. İÖ 15. yüzyılın sonlarında yörede Asur göçlenmeye başladı. İÖ 13. yüzyıl ortalarından sonra Van Bölgesi’nde Asur etkisi görülür. İÖ 9. yüzyılın ortalarında, hemen hemen tüm Doğu Anadolu’yu egemenliği altına alan Urartu Krallığı kuruldu. Devletin başkenti günümüzdeki Van Kalesi’nin bulunduğu yerdeki Tuşpa Kenti idi. Üç yüzyıl (İO 850-585) kadar Van yöresinde en etkili siyasal güç olarak yaşayan Urartular Asurluların sürekli saldırıları sonucunda zayıflatılar ve İÖ 585’te İskitlerce tarih sahnesinden silindiler.
İskitlerden boşalan otorite, İran’dan gelen Medler tarafından dolduruldu. Yarım yüzyıl kadar süren Med egemenliğinden sonra Persler tüm Anadolu’yu ele geçirdiler. Bu dönemde Van, yöredeki bir satraplık altında birleştirildi. İki yüzyıllık Pers egemenliğine İÖ 332’de Makedonya Kralı Büyük İskender son verdi. İskender’in İÖ 323’te ölmesi üzerine parçalanan topraklan komutanları arasında paylaşıldı. Van yöresi de Selukos’un eline geçti. Bir süre sonra Doğu Anadolu ve Mezopotamya’da güçlenen Parthlar, İÖ 2. yüzyılın sonlarında Van yöresini ele geçirdiler.
Roma’nın İÖ 1. yüzyılın ortalarında Doğu Anadolu’ya kadar uzanması üzerine bu kez Parthlar Roma ile karşı karşıya kaldılar. Uzun süren çekişmelerden sonra Van, Roma egemenliğine geçti. Roma’nın İS 395’te ikiye ayrılmasından sonra yöre Bizans İmparatorluğu’nun sınırları içinde kaldı, ilk İslâm akınlarına kadar Van yöresi, Bizans ile Sasaniler arasında bir çekişme alam haline geldi ve sürekli el değiştirdi. Halife Ömer döneminde ilk İslâm akınları Van yöresine kadar uzandı, Halife Osman döneminde ele geçirildiyse de Bizans İmparatoru II. Kostans, Van yöresini Bizans egemenliğine kattı.
Emevi Halifesi I. Muaviye, 661’de yöreyi yeniden ele geçirdi. 890’da Azerbaycan’da bağımsızlıklarını ilan eden Sacoğulları, tarih sahnesinden çekildikleri 927’ye kadar zaman zaman Van yöresini egemenlikleri altında tutulur. 1021’de Bizans İmparatoru II. Basileios tarafından yeniden Bizans topraklarına katıldı. 1071 Malazgirt Zaferi’nden sonra yöredeki Bizans üstülüğü son buldu. Merkezi Ahlat olmak üzere 1100’de kurulan Ahlatşahlar Beyliği’nin sınırları içinde kalan Van yöresi, 1207’de Eyyubilerin egemenliği altına girdi. 1229′ da Celalettin Harzemşah, 1232’de de Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaattin Keykubat Van’ı aldılar.
1243’teki Kösedağ Savaşı‘nda Anadolu Selçukluları Moğollara yenilince bu kez Van yöresi Moğol egemenliğine girdi. 14. yüzyılın ikinci yarısında Erciş merkez olmak üzere kurulan Karakoyunlu Devleti, yöreye egemen oldu. 1387’de Timur, Van Kalesi ile bazı kentleri ele geçirdi. 15. yüzyılın birinci yarısında bölgede Karakoyunlu egemenliği sürdü. 1466’da Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan, Karakoyunluları ortadan kaldırarak bu devletin topraklarını kendi topraklarına kattı. 1503’e kadar yörede süren Akkoyunlu egemenliği, Safevilerin yöreyi ele geçirmesiyle son buldu. 1514’teki Çaldıran Savaşı’nda Osmanlılar Safevileri yenilgiye uğratmakla birlikte Van yöresi yine de Safevilerin elinde kaldı.
1534’te Kanuni Sultan Süleyman’ın düzenlediği Irakeyn Seferi’nde Van, Osmanlılara teslim edildi. 1535’te Safeviler kenti yeniden ele geçirdiler. 1548’e kadar Safevilerin elinde kalan kent, Kanuni’nin bu tarihte düzenlediği İran Seferi ile kesin olarak Osmanlı topraklarına katıldı. 1555’te yapılan Amasya Antlaşması ile Arpaçay sınır oluşturmak üzere Van ve çevresi Osmanlılara bırakıldı. Birinci Dünya Savaşı sırasında, 20 Mayıs 1915’te Ruslar Van’ı ele geçirdiler. Ruslardan destek alan Ermeniler kentte kalan Türklere acılı günler yaşattılar. Kent 4 Ağutos 1915’te Osmanlı Ordusu tarafından geriye alındıysa da Ruslar bir süre sonra yeniden üstünlüğü ele geçirdiler. Ekim 1917’de Rusya’da Sovyet devriminin gerçekleştirilmesi üzerine, 18 Aralık 1917’de Ruslar yöreden çekildiler. 8 Nisan 1918’de Osmanlı Ordusu Van’a girdi. Cumhuriyet’ten sonra Van il oldu.
TARİHSEL ESERLER
Kentteki en eski yapı, Van Gölü’nün 2 km doğusunda, gölden 80 m yükseklikteki yalçın kayalıklar üzerinde kurulmuş olan Van Kalesidir. Urartuların Tuşpa-adıyla kurdukları bu görkemli kale, Bizans, Karakoyunlu, Akkoyunlu ve Osmanlı dönemlerinde onarımlardan geçti; günümüzde de tarihsel açıdan önemini korur. Doğu-batı doğrultusunda uzanan Van Kalesi, 1.5 km uzunluğunda, 70-80 m genişliğindedir. Kalenin üzerine oturduğu kayalığın kuzeybatı eteğinde 4 m uzunluğunda 0.75 m kalınlığında ve her biri ortalama 10 ton ağırlığında kalker taş bloklardan yapılmış 47×13 m boyutunda dikdörtgen planlı bir yapıya ait kalıntılar yer alır.
Sardur Burcu olarak bilinen bu yapı üzerinde Asurca yazıtlar yer alır. Kaleye güney yamaçta bulunan çok yüksek bir merdivenle çıkılır. Van Kalesi’ndeki en uzun yazıtlardan biri de Kral I. Argişti’ye ait olan Horhor Kroniği’dir. Kalenin çeşitli yerlerinde Urartu sanatını yansıtan çeşitli eserler ve kabartmalar yer alır. Van’ın 2 km kuzeydoğusundaki Toprakkale yalçın kayalıklar üzerinde yer alan ve topraktan yapıldığı için bu adı taşıyan kale de bir Urartu eseridir.
Kentte Osmanlı döneminden kalma eserlerin başında Hüsrev Paşa Camisi- yer alır. 1565’te Van Kalesi Koca Hüsrev Paşa tarafından yaptırıldı. Tek kubbeli küçük bir yapıdır. Silindir biçimli minaresi tek şereflidir. Caminin yanında Hüsrev Paşa Türbesi’ni 12 köşeli piramit biçimli bir külah örter. Türbenin her yüzünde pencereler bulunur. Van yakınlarındaki öteki eserler arasında, içindeki kilisesiyle ünlü olan Akdamar Adası yer alır. Van’ın 22 km güneydoğusundaki Çavuştepe de önemli bir Urartu yerleşmesidir.
Gürpınar İlçesi’ndeki bir başka önemli tarihsel eser de Hoşap Kalesi’dir. Kalenin güney eteğinde, Hoşap Suyu’nun üzerinde bulunan Hoşap Köprüsü 1671’de yapıldı. Van il sınırları içinde yer alan öteki tarihsel eserler; Gevaş İlçesi’ndeki Tilkitepe, Halime Hatun Kümbeti, Gürpınar İlçesi’nde Giyimli, Norgüh Kalesi.
