Atasözü nedir? Atasözleri ne anlama gelir, kökeni ve özellikleri nelerdir? Atasözleri hakkında kısa genel bilgilerin yer aldığı yazımız
Az kelime ile anlatılmış ve halka malolmuş hikmetli, anlamlı sözlere denir. Bu sözlerin meydana gelişi halk edebiyatı çeşitlerinin meydana gelişine benzer. İlk söyleyenler belli değildir.
Basit temsili sözlerden ibaret olan atasözleri bulunduğu gibi, küçük bir fıkraya benzeyen atasözleri de vardır.
Örnek: Kurda sormuşlar «Ensen niye kalın?» diye, «İşimi kendim görürüm de ondan» demiş.
Eski şairlerden çoğu atasözlerini şiirlerine almışlar, veya buna benzer vecizeler söylemişlerdir, bu gibi mısralar tıpkı atasözleri gibi dilden dile dolaşmıştır. Bir örnek verecek olursak eğer:
Atarlar seng-i târizi dıraht-ı meyva-dar üzre
Bed asla necâbet mi verir hiç üniforma!
Zerduz palan vursan eşek gene eşektir.
Bedmûye olan anlaşılır meclis-i meyde
İşret güher-i âdemi temyize mihektir.
XVI. Yüzyıl şairlerinden Güvahi baştan başa atasözleri, fıkra ve masallardan meydana gelen «Pendnâme» adlı bir eser yazmıştır. «Divan-ü Lûgat-it Türk» Türk atasözlerini derleyen ilk eserdir. Tanzimat’tan sonra atasözlerimizi derlemek amacı ile çeşitli eserler yazılmaya başlanmıştır.
Atasözleri Doğu memleketlerinde batıya göre daha zengindir. Bazı memleketlerin atasözlerinde de anlam bakımından şaşılacak derecede birbirine benzeyenler bulunur. Örneğin bir Amerikan atasözü: «Stolen waters are sweet» (Çalıntı su tatlı olur) der. Bu, Türkçedeki «Bedava sirke baldan tatlıdır» atasözüyle aynı anlamdadır.
Türk Atasözlerinden Örnekler
• Acele işe şeytan karışır.
• Acı patlıcanı kırağı çalmaz.
• Aç ayı oynamaz.
• Aç tavuk kendini arpa ambarında sanır.
• Açtırma kutuyu, söyletme kötüyü.
• Adam adam kadri bilir, sarraf altın kıymeti.
• Ağaç yaşken eğilir.
• Akıl yaşta değil, baştadır.
• Besle kargayı, oysun gözünü.
• Bülbülün çektiği dili belasıdır.
• Büyük balık küçük balığı yutar.
• Büyük lokma ye, büyük söz söyleme.
• Can çıkmayınca huy çıkmaz.
• Çalma kapıyı, çalarlar kapını.
• Çoban köpeği ne yer, ne yedirir.
• Çok söyleme arsız olur, aç koma hırsız olur.
• Davulun sesi uzaktan hoş gelir.
• Deliye göre her gün bayram.
• Eski çamlar bardak oldu.
• Eski dost düşman olmaz.
• Gönülsüz köpek av avlamaz.
• Gülü seven dikenine katlanır.
• Her güzelin bir kusuru vardır.
• Herkesin kalbinde bir aslan yatar.
• İt ulur, kervan yürür.
• Kabahat samur kürk olsa kimse sırtına almaz.
• Keskin sirke küpüne zarardır.
• Ne ekersen onu biçersin.
• ölmüş aslana tavşanlar bîle hücum eder.
• Para parayı çeker.
• Rüzgar eken fırtına biçer.
• Sabırla koruk helva, dut yaprağı atlas olur.
• Sona kalan dona kalır.
• Söz gümüşse sükut altındır.
• Suyun yavaş akanından, insanın yere bakanından korkmalı.
• Sürüden ayrılan kuzuyu kurt kapar.
• Taş yerinde ağırdır.
• Taşıma su ile değirmen dönmez.
• üzüm üzüme baka baka kararır.
• Üzümünü ye de bağını sorma.
• Zaman sana uymazsa sen zamana uy.
• Zurnada peşrev olmaz, ne çıkarsa bahtına.
