Antitez nedir? Antitez ne anlama gelir? Antitez ile ilgili olarak genel bilgilerin yer aldığı yazımız.
Antitez, bir teze karşık olan (çelişen) önerme, karşı sav. Kant için antitez aklın içine düştüğü çatışkıların (antinomilerin) ikinci öğesidir. Kant’a göre saf aklın doğal ve kaçınamadığı bir diyalektiği vardır. Bu diyalektik aklın yapısıyla ilgilidir. Öznel (yani insanın bir bilme yetisi olarak) ele alındığından aklın, tümüyle nesnel ilkeler gibi görünen kullanış temelleri ve ölçü-sınırları (maksimleri) vardır. Bunun sonucu olarak kavramlar arasında anlama yetisinin yararına kumları bağlantıların öznel gerekliliği, oldukları gibi şeylerin belirlenmesinin nesnel bir gerekliliği sanılır. Bu nedenle Kant‘a göre insan aklının kendi yapısı gereği konduğu için reddedemeyeceği ama bütün yetilerini aştığı için yantılayamayacağı sorular oluşur.
Akıl bu tür sorulara yanıt vermeye kalkışınca yanlış çıkarımlara sürüklenir. Bir çıkarım olan bazı kavramların gerçek olarak var olduğunu ileri süren bu yanıtlara Kant diyalektik çıkarımlar adını verir. Bu çıkarımlar deney ötesi yanılmalı tasımlar (tranzendental paralogismus), çatışkılar ve saf aklın idealidir. Çatışkılar kuramsal aklın çelişen yargılar karşısında düştüğü bir durumdur. Kant’a göre tez ve antitez aynı derecede doğrulanabilen ve çelişen önermelerdir: Dünya sonludur-dünya sonsuzdur, bütün süreçler nedenselliğe tabidir nedenselliğe tabi olmayan süreçler vardır, vb. Aklın kendisince çözülemeyen bu karşıt önermelerden birincisi tez, ikincisi antitezdir.
Hegel‘in felsefe sisteminde ise antitez, mantık ve varoluş diyalektiğinin ikinci kategorisidir. Hegel’e göre insanlık tarihi diyalektik bir konuşma gibidir. Bu konuşma söz, karşı söz ve birlik sırasıyla ilerler. Mutlak varlık (temel varlık, ide) yalnızca var olan değil, bir gelişme, değişme ve ilerleme içinde olandır. Mutlak varlığın birliği yalın, formel bir birlik değil, ayrı belirlenmelerin birliğidir. Bu birlik kendi içinde kendine karşıt varlık öğelerini de içerir. Böylece Hegel temel bir ilkeye ulaşır: A, A olmayandır da Hegel’in düşünce sisteminde varlık, yokluk ve oluş var olanın temel kategorileridir. Bir olumlama (tez) olan varlık, olmak biçiminde ortaya çıkar. Yokluk her zaman tezin olumsuzu ya da karşıtıdır; tez olan olumlamayı olumsuzlar.
Olumsuzlama (yokluk) dışsal bir kaynaktan gelmez. Antitez olan yokluk, tez olan varlıktan çıkarsanır, yani varlık yokluğu kendi içinden çıkarır ve onu içerir. Tez (varlık) ve antitez (yokluk) süreç içinde oluş (sentez) kategorisinde birleşir. Sentez de yeni bir olumlama (tez) olarak kendini koyar. Hegel’in mantık diyalektiğini doğa ve topluma uygulayan Engies ve Marx’a göre antitez (olumsuzlama) doğa, toplum ve düşüncenin hareketinin gelişme aşamalarından biridir.
