Moğol devleti hakkında kısa bilgi. Moğol Devletinin Anadoluyu işgali ve sonrasında Moğol Devletinin parçalanması sonucu ortaya çıkan Moğol – Türk Devletleri
1.Cengiz ve Moğol Devleti (1206-1227)
• Asıl adı Timuçin olan Cengiz Han, dağınık Moğol kabilelerini bir araya getirerek Moğol imparatorluğunu kurmuştur.
• Moğolların, devletlerini kurup Kara Tatarların da bulundukları bölgelere yerleşmeleri üzerine Çinliler, Araplar ve İranlılar, bütün Moğol topraklarına Tatar demişlerdir. Böylece Moğol-Tatar özdeşliği ortaya çıkmıştır.
• Moğolların batıya yönelmeleri Anadolu için de önemli sonuçlar doğurmuştur. Moğol işgalinden kaçan Türkmenlerin çoğu, Anadolu’ya gelip yerleşmiş buranın Türk yurdu olmasını sağlamıştır.
• Moğol Devleti’nin dört kolundan üçü Türklerin bulunduğu alanlarda kurulmuştu. Bu nedenle Cengiz’in ölümünden sonra Moğollar hızla Türkleşti.
• Moğollar üçüncü ve son kez (diğer ikisi Hunlar ve Göktürkler zamanında) bütün Türkleri bir bayrak altında topladılar.
• Moğollar, ticarete önem verdiler, İpek Yolu’nun işlerliğini sağladılar. Orta Asya, Ortadoğu ve Doğu Avrupa’daki karmaşaya son vererek, burada düzeni sağladılar.
• Moğolların gelişmiş bir kültür ve uygarlıkları yoktu. Sadece üstün askeri güçlerine dayanıyorlardı. Bu nedenle gelişmiş İslam kültür ve uygarlığı içinde kısa sürede eridiler.
2. Moğol Devleti’nin Parçalanması ve Moğol – Türk Devletleri
Cengiz Han’ın ölümünden sonra merkezin zayıflaması üzerine dört devlet ortaya çıktı.
a) Altın Orda Hanlığı (1227 – 1502)
• Doğu Avrupa’da İdil (Volga) merkez olmak üzere kurulmuştur.
• Başlangıçta bir Moğol devleti olarak ortaya çıkmış, ancak Kıpçak-Kuman Türklerinin etkisiyle Türkleşmiştir.
• Anadolu ve Memlüklerle önemli ticarî ilişkileri vardı.
• Ruslar, iki yüz elli yıl kadar bu devletin egemenliğinde yaşadılar. Rus prensleri (knezler), unvanlarını bu devletin hanlığından alıyorlar, ağır haraçlar ödemek zorunda kalıyorlardı.
• Bu devletin Ortodoks Kilisesi’ne tanıdığı dokunulmazlık sayesinde Ruslar, direniş ve kurtuluş eylemlerini örgütleyebildiler.
• İç karışıklıklar sonucu zayıflayınca ilk önce Rus prenslikleri ayrıldı. Daha sonra Macaristan, Lehistan, Litvanya bağımsızlıklarını ilan ettiler. Sonunda Kırım Hanlığı tarafından yıkıldı.
b) İlhanlılar (1256 – 1336)
• İran’da kurulmuştur, “ilhanlı” sözcüğü Farsça’da “bağlı han” anlamına gelmektedir.
• Güçlü zamanında Irak, Azerbaycan ve Anadolu’ya da egemen oldu.
• İlhanlılar Bağdat’ı ele geçirdiler (1258). Hülâgü, Abbasi halifesini öldürterek, Abbasi Devleti’ne son verdi.
• Bir süre sonra Müslümanlığı kabul ettiler ve Türk-İslam kültürünün etkisine girdiler.
• Türkiye Selçuklularının sağladığı güven ortamından sonra, Moğol-İlhanlı devri Anadolu’da tam bir yağma ve ıstırap dönemi olmuştur.
• İlhanlı Devleti’nin yıkılmasından sonra Anadolu’da birçok beylik kuruldu.
• İlhanlılarda saray hayatı yoktu. Ordununun kurulduğu “yurt” adı verilen yer, merkez sayılırdı.
c) Çağataylar (1227 – 1369)
• Türkistan’da kurulmuştur.
Çağatay yönetimi, Türk beylerine güvenli bir ortam sağladığından, bu hanlık içindeki Türk nüfusu artmıştır.
• Çağatay Hanları, 14. Yüzyılın ilk çeyreğinde İslâmiyeti benimsediler.
• Çağatay Hanlığının kurulduğunda yerli hanedanlar ortadan kaldırılmamıştı. Bu yüzden merkezi otoritenin zayıflaması ile ayaklanmalar başlamıştır.
• Ülke, 1369’dan itibaren Timurlu toprakları haline geldi.
d) Kubilay Hanlığı (Yüan Devleti – 1280-1368)
• Çin’de kurulmuştur, devlet merkezi Pekin’di
• Ünlü gezgin Marco Polo, Kubilay Han’a Papa’nın mesajını iletmiştir.
• Kubilay’la başlayan hanedana, Çinliler “Yüan” dediklerinden bu devlet, Yüan Devleti olarak da bilinir.
• Kısa zamanda Çin’deki üstünlükleri sarsılan Moğollar, burayı terketmek zorunda kalmışlardır.
