Sterilizasyon nedir? Sterilizasyon neden önemlidir, hangi alanlarda gereklidir? Sterilizasyon nasıl yapılır, hakkında bilgi.
STERİLİZASYON
Biyokimyasal kullanıma ayrılmış bir ortamın mikroplarının, zehirlerinin yok edilmesi işlemidir.
BİYOKİMYA VE TIP
Katı, sıvı ya da gaz halindeki her türlü madde, içerdikleri hastalık yapıcı ya da zararsız mikroorganizmaların yok edilmesi için steril kılınır. Sterilizasyon işlemi, steril hale getirilen maddenin her zaman fiziksel ve kimyasal temizliğini sağlamaz. Morötesi ışınlarla steril kılman su, çözünmüş halde maden tuzları, hava ve organik artıklar içerebilir, ama içinde artık hiçbir mikroorganizma kalmamıştır.
SIVILAR. Oksijenli su gibi bazı sıvıların ve bazı eriyiklerin (cıva klorürün sudaki eriyiği) sterilizasyonuna gerek yoktur, çünkü bunların kendileri özel olarak mikroptan arındırıcı (antiseptik) maddelerdir. Bütün sıvılar arasında strilizasyona en çok uğratılan, doğal sudur. Su, beslenmede ya da cerrahi girişimlerde kullanımına göre birçok sterilizasyon işleminden geçirilir. Bu işlemler arasında, bazı kimyasal ürünlerin, bazı fiziksel etkenlerin kullanımı ya da filtreden geçirme sayılabilir.
Beslenmede kullanılan sular, genellikle hipokloritler (favel suyu ile arıtma), morötesi ışınlar, ozon, ısı (suyun kaynama derecesinde 20 dakika tutulması) aracılığıyla ya da Chamberland türü bir filtreden geçirilerek steril hale getirilir. Büyük miktarlardaki su için en kolay ve en ucuz sterilizasyon yolu Javel suyu ile arıtmadır. Az miktarlardaki su içinse uzun süreli kaynatma ya da filtreden geçirme yöntemine başvurulabilir.
Cerrahi girişimlerde kullanılan su önce filtreden geçirilir, daha sonra içine litreye 7-8 gr düşecek biçimde mutfak tuzu konur, 20 dk kaynatılır, 15 dk ara verildikten sonra 20 dk’lık ikinci bir kaynatmaya tutulur. Sterilizasyonu en iyi olan su, en az 120°C’ta damıtılmış, yeni hazırlanmış, hava ve cisimlerden gelebilecek her türlü kirlenmeye karşı korunmuş damıtık sudur. Bu damıtık su ve 130-150°C’a kadar birçok kez kaynatılmış olan su, tam anlamıyla steril kılınmış sular olarak kabul edilirler.
Öbür sterilizasyon yöntemlerinde su mikrop taşımasa da en azından zehirleri, ptomainleri (alkaloyitler), organizma artıklarını ya da ilerde mayalanmaya yol açabilecek veya zararlı olabilecek istenmeyen maddeleri içerebilir.
KATI MADDELER. Özellikle cerrahi alanında,bazı katı malzemenin sterilizasyonu yapılır. Bunlar arasında cerrahi aletleri, pansuman malzemeleri (bandajlar, pamuklar), bağlar, bazı pudralar, vb. vardır. Söz konusu aletlerin sterilizasyonunda şu yöntemlerden yararlanılabilir;
1. Yakma: Erimeyen ve ısıdan zarar görmeyen aletler alevden geçirilir.
2. Nemli ısı: Steril kılınacak aletler, filtreden geçirilmiş ve içine tuz (klorür hidrojenli karbonat, sodyum borat) eklenmiş ayrıca uzun süreli kaynamaya tutulmuş suyun içine atılır.
3. Kuru ısı: Bir otoklavda elde edilen kuru su buharı (150°C), cerrahi aletleri ya da pansuman malzemesini sterilizasyon kutusu içinde steril hale getirir.
4. Bazı mikroptan arındırıcılar: Steril kılınacak aletler 1 saat süreyle formol buharına (50°C) tutulur. Formol yerine trioksimetilen tozu kullanılabilir, bu toz 50 °C dolayında bol miktarda buhar çıkarır, bu buhara 1 saat tutulan aletler steril kılınmış olur.
GAZLAR. Günümüzde artık ameliyat salonlarının sterilizasyonuna gidilmektedir. Bunun için de ameliyat odasına gelen hava, önce toz filtrelerinden, daha sonra mikroptan arındırıcı filtrelerden ve ozonlayıcılardan geçirilir.
CANLI DOKULARIN ÜRETİLME ORTAMLARI. Üretim için ekim yapılmadan önce gerekli olan sterilizasyon, filtreden geçirme işlemiyle üretim ortamı için değil de kaplar için mikroptan arındırıcıların kullanılmasıyla, öldürücü ışınlarla (sözgelimi, y ışınları) sağlanabilir. Bundan sonra ekimin, asepsi kurallarına son derece dikkat edilerek yapılması gerekir.
BESLENME
Beslenmede kullanılan bazı sıvılar (süt, şarap, bira, elma şarabı, armut şarabı, vb.) pastörize edilir; bazı konserve maddelerineyse (et, balık, sebze) tam bir sterilizasyon uygulanır. Süt, şarap gibi sıvıların pastörize edilmesindeki amaç, bazı tür mikropların yol edilmesidir, çünkü bu mikropların üremesi durumunda sıvının tadı, görünümü ve besleyici değeri bozulur.
Pastörize edilen sıvı, içindeki mikropların ortadan kaldırılması amacıyla yaklaşık 30 dk kadar 65-75 °C arasında bir ısıya tutulur (bu yöntem Pasteur tarafından bulunmuştur). Isıtmayı, 4 üe 8° arasındaki ani bir soğutma izler.
Pastörizasyon işlemiyle, hastalık yapıcı mikropların çoğu yok edilir; bu işlemin kaynama yöntemine göre protein yapısında çok az değişiklik yapma ve besinlerin besleyici değerini azaltmama gibi (ancak inek sütünün G vitamini miktarı azalır) ayrıcalıkları vardır. Düşük sıcaklıkta pastörize etme yönteminde, sözgelimi süt 63°C’ta 30 dk ya da 65°C’ta 20 dk tutulur. Yüksek sıcaklıkta pastörize etme yöntemindeyse gene, sözgelimi süt 80°C’ta 3 dk ya da 85°C’ta 2 dk tutulur.
Hızlı pastörize etmedeyse, süt 75°C’ta ince bir tabaka halinde 5 ile 8 sn tutulur. Meyve suları da pastörize edilebilir; pastörize etme işlemi dolumdan önce ya da sonra yapılabilir. Dolumdan önce yapılması durumunda 90-95°C’taki borulu pastörizasyon aygıtlarından 2 ile 4 sn arasında geçirilir.
Konserve yapımında sterilizasyondan yararlanma N.Appert (1749-1841)tarafından bulunmuştur. Kutuların sıkı sıkıya kapatılması gibi değişik mekanik işlemlerden sonra, konserve kaynar suya daldırılarak ya da basınç altında otoklavda steril kılınır; sebzeler ve meyveler için sıcaklık 100°C, etler ve balıklar için sıcaklık 120°C dolayında tutulur. Süt 140°C’ta 1 sn’de steril kılınabilir. Ama bunun bazı sakıncaları vardır.
