Osmanlıda İlmiye sınıfı nedir, özellikleri nelerdir? İlmiye sınıfının yapısı, tarihçesi, İlmiye hakkında bilgi.
İlmiye Sınıfı
İlmiye; Osmanlılarda şeriat ve fıkıhla uğraşan bilginler sınıfına verilen addır. Devlet ya da egemen sınıf örgütlenmesinin dört ana meslek (öbürleri askeriye, mülkiye ve kalemiye) sınıfından biri olan ilmiyenin başı şeyhülislam, ilmiye rütbelerinin en yükseği de Rumeli kazaskerliğiydi. İlmiye rütbeleri mansıb ve paye olarak verilirdi. Önceleri ilmiyenin en yüksek rütbesi kazaskerlik iken, 16. yüzyılda şeyhülislamlık oldu. Nakibü’l-eşraf, hünkâr hocası, ders vekili, kadılar, müderrisler, kürsü şeyhleri başlıca ilmiye mensuplarıydı.
İlmiye içinde yükselme, silsile ve meratib sıralamasına göre, 20 akçe gündelikten 500 akçe gündeliğe kadar ve her mansıpta bir yıl kalınarak gerçekleşirdi. Birkaç aşamayı birden atlayarak yükselmeye tafra, bir kadroda takılıp kalmaya batak denirdi. İlmiye sınıfı kürsü şeyhliğinden (zeyl-i meşayih) başlayarak 12 müderrislik derecesinden, devriye, mahreç Bilâd-ı Hamse ve Haremeyn (Mekke ve Medine) mevleviyetleri olmak üzere dört mevleviyetten, İstanbul kadılığı, Anadolu ve Rumeli kazaskerliği aşamalarından oluşurdu.
İlmiye, tarik-i tedris (öğretim) ve tarik-i kaza (yargı) olarak ikiye ayrılmıştı. Tarik değiştirmek her aşamada olağandı. Terfi sırası gelen müderrisler mevleviyete geçebildikleri gibi, kaza (yargı) süresi sonunda yeniden müderrisliğe dönebilirlerdi. Tek kaynağı medreseler olan ilmiye, giderek bir aile mesleği haline geldi ve 16. yüzyılda, varlıkları birkaç yüzyıl süren ulema aileleri ortaya çıktı, ilmiyenin taşıyıcılığını yaptığı din bilimlerinin gelenek ve dogmalar içinde donmuş yapısı, yeniçağ ile birlikte hızla değişen dünyayı korumaktan giderek uzak kaldığı gibi, kurumun kendisi de bozulmaya uğradı. 18. yüzyılda ulema çocuklarına doğar doğmaz ilmiye rütbeleri verilerek gündelik bağlandı. Rüşvet ve kayırma nedeniyle terfi sistemi işlemez duruma geldi; rüus maaşı elde edemeyen birçok medrese mezunu eylemlere girişti. 1793-95 arasında, bir dizi fermanla ilmiyenin düzeltilmesi için çaba gösterildi, ama olumlu bir sonuç alınamadı. Medrese öğreniminin bozulması ise ilmiyeyi temelinden sarstı. Bu bozulma, 1854’te Mekteb-i Nüvvab’ın açılması, 1914’te de Islah-ı Medaris Nizamnamesi’nin yürürlüğe girmesiyle bir ölçüde düzeltildi. İlmiye sınıfı 1924’te kaldırıldı.
