İnsanlık tarihi boyunca inanılmış olan çeşitli dinlerin kökeni nedir? Dinlerin gelişimi ve özellikleri hakkında bilgi.
Çeşitli Dinlerin Kökeni ve Gelişimi
İlk toplumlarda din toplumsal örgütlenmenin temelini teşkil etmiştir. Bilinen en ilkel toplum olan klanlarda totem dini vardı. Emile Durkhelm’a göre totem dini, en ilkel dindir. Daha sonraları animizm, natürizm, manizm, politeizm ve monoteizmin ortaya çıktığı görülür.
Totemizm:
Totemizm, kutsal sayılan bir bitki ya da hayvana tapmadır. Totemin korkulan gücü “mana” adını alır. Mana, totemle ilgili olan tüm varlıklarda bulunur. Totemle ilgili yasaklar sistemi “tabu” adını alır. Grup üyelerinin aynı totemden geldiğine, yani totemin grubun atası olduğuna inanılır. Eski Türklerde de ilk dinsel inanç totemizmdir.
Zamanla klanlar birleşmiş, boy ve aşiret adını alan toplumsal örgütlenmeler ortaya çıkmıştır. Totemin bir resmine ya da heykeline tapılmaya başlanmıştır. Bu resim ya da heykele put (fetiş) adı verilmiştir. Bu inanç biçimi de putperestlik adını almıştır.
Ruha tapma (animizm):
Antropolog Edward Taylor (1832-1917)’a göre, ilkel toplumların en eski dini animizmdir. Animizm de mananın kişiselleştirilmesiyle ortaya çıkan bir inanç sistemidir. Animizmde doğaüstü ruh, cin, şeytan gibi güçlere tapılırdı. Bu güçler, bazen insanın içinde bazen de cansız varlıklarda örneğin; dağlarda, nehirlerde, ağaçlarda yer alırdı. Bu cansız nesnelerin canlı olduğuna inanılırdı. Bu güçler Tanrı değildi. Bunlara Tanrı gibi tapılmazdı, sadece varlıklarına inanılırdı. İnsanlar, büyü yoluyla, ayinlerle onlara yaklaşır ve onların kendilerine yapabileceği zararları azaltmaya çalışırlardı. Animizm, bazı Afrika ve Güney Amerika kabilelerinde yaygın olarak kabul edilen bir inançtı. Günümüzde de bu inancın bazı kalıntılarını kurşun dökme, büyü yapma gibi âdetlerde görüyoruz.
Natürizm:
Güneş, ay gibi doğa güçlerine tapmadır. Örneğin; eski Türk aşiretlerinde tanrılara “Yersu” adı verilirdi. Her aşiretin bir “Yersu”su vardı. Yersu, bazen bir dağ, bazen bir ırmaktı.
Ocak dini (manizm):
Toprağa yerleşmeyle ortaya çıkan bir dindir. Ölen ataların ruhlarının aile çevresinde yaşadığına ve aileyi koruduğuna inanılırdı. Ataların ruhları aileyi terk ederse aile korunmasız kalır ve her çeşit felaketle karşılaşabilirdi. Bu nedenle, her eve büyük ocaklar yapılır ve ruhların aileyi terk etmemesi için ocakların sürekli yanık kalmasına çalışılırdı.
Toplumlar geliştikçe dinlerde de değişiklikler olmuş, politeizm ve monoteizm gibi farklı din anlayışları ortaya çıkmıştır.
Çok tanrıcılık (politeizm):
İnsanların siteler hâlinde yaşamaya başlamaları çok tanrıcılığın doğmasına yol açmıştır. Sitelerde aile, kabile ve site dinlerine inanılırdı. Bu nedenle, bir kişi birden fazla tanrıya tapardı. Tanrıların insan şeklinde olduklarına, İnsanlar gibi yaşadıklarına, insanlarla aynı duygu, düşünce ve davranışlara sahip olduklarına inanılırdı.
Tek tanrıcılık (monoteizm):
Tek tanrılı dinler, varlığına inanılan ve herkesin ona ibadet ettiği bir Tanrı’nın söz konusu olduğu dinlerdir. Bu dinlerde Tanrı soyut bir varlık olarak ele alınır. Tek tanrıcı dinlerde; topluma hizmet eden, din işleriyle ilgilenen, ayin ve ibadetleri düzenleyen, dinî fikirleri topluma duyuran din adamları bulunur. Tek tanrıcı dinler Musevilik, Hristiyanlık ve Müslümanlıktır.
