Milgram Deneyi nedir? Stanley Milgram’ın otorite ve itaat üzerine yaptığı deneyin şaşırtıcı sonuçları. İnsanlar hangi noktaya kadar emirlere itaat ederler?
1960’larda psikolog Stanley Milgram itaat ve otorite kavramları üzerine bir dizi çalışma yürüttü. Deneyleri, katılımcılarına, başka bir odadaki bir aktöre giderek yüksek voltajlı şoklar vermeleri talimatını içeriyordu. Şoku yiyen aktör çığlıklar atacak ve voltaj yükselince sessizlecekti. Şoklar gerçek değildi, ancak katılımcılar gerçek olduğuna inandırıldı.
Bugün, Milgram deneyi hem etik hem de bilimsel temelde geniş bir şekilde eleştirilmektedir. Bununla birlikte, Milgram’ın insanlığın otoriteye itaat etmeye istekli olduğu hakkındaki sonuçları etkili ve ünlüdür.
Milgram Deneyin Özeti
-
- Milgram deneyinin amacı, insanların bir otorite figüründen emirlere uyma istekliliğini ölçmektir.
- Katılımcılara bir kişiye giderek artan miktarlarda elektrik vermeleri söylendi. Şoklar sahteydi ve şok verilen kişi bir aktördü. Ancak katılımcıların bundan haberi yoktu.
- Şok alan kişi acı içinde çığlık attığında bile katılımcıların çoğunluğu itaat etti.
- Deney, etik ve bilimsel gerekçelerle geniş ölçüde eleştirildi.
Milgram’ın Ünlü Deneyi
Stanley Milgram’ın deneyinin en iyi bilinen versiyonunda, 40 erkek katılımcıya deneyin ceza, öğrenme ve hafıza arasındaki ilişkiye odaklandığı söylendi. Deneyci daha sonra her bir katılımcıyı ikinci bir bireye tanıttı ve bu ikinci bireyin de çalışmaya katıldığını açıkladı. Katılımcılara rastgele olarak “öğretmen” ve “öğrenen” rollerine atanacakları söylendi. Ancak, “ikinci kişi” araştırma ekibi tarafından işe alınan bir aktördü ve çalışma gerçek katılımcının her zaman “öğretmen” rolüne atanması için kuruldu.
Çalışma sırasında, öğrenci öğretmenden (gerçek katılımcı) ayrı bir odada bulunuyordu, ancak öğretmen öğreniciyi duvardan duyabiliyordu. Deneyci öğretmene öğrencinin kelime çiftlerini ezberlemesini söyledi ve öğretmene öğrenciye sorular sormasını söyledi. Öğrenci bir soruya yanlış cevap verirse, öğretmene elektrik vermesi istenir. Şoklar nispeten hafif bir seviyede (15 volt) başladı, ancak 15 voltluk artışlarla 450 volta kadar arttı. (Gerçekte, şoklar sahtedir, ancak katılımcının bundan haberi yoktu.)
Katılımcılara her yanlış cevapla öğrenciye daha yüksek bir şok vermeleri söylendi. 150 voltluk şok uygulandığında, öğrenci acı içinde ağlayacak ve çalışmayı terk etmeyi isteyecektir. Daha sonra 330 volt seviyesine kadar her şokla ağlamaya devam edecekti, bu noktada cevap vermeyi bırakacaktı.
Bu süreç sırasında, katılımcılar çalışmaya devam etmekte tereddüt ettiklerini ifade ettiğinde, deneyci, “Başka seçeneğiniz yok, devam etmelisiniz” ifadesiyle sonuçlanan, giderek daha kesin talimatlarla devam etmeleri teşvik edildi. Çalışma, katılımcılar deneycinin talebine uymayı reddettiklerinde veya öğrenciye makinede en yüksek şok seviyesini verdiğinde (450 volt) sona erdi.
Milgram, katılımcıların deneyciye beklenmedik derecede yüksek bir oranda itaat ettiğini keşfetti: Katılımcıların % 65’i öğrenciye 450 voltluk şok verdi.
Milgram Deneyinin Eleştirilmesi
Milgram’ın deneyi etik gerekçelerle geniş çapta eleştirildi. Milgram’ın katılımcıları, başkalarına zarar verecek şekilde hareket ettiklerine, uzun vadeli sonuçları olabilecek bir deneyim olduğuna inanmaya yönlendirildi. Dahası, yazar Gina Perry tarafından yapılan bir araştırma, bazı katılımcıların çalışmadan sonra tam olarak bilgilendirilmediğini ortaya koydu – aylar sonra şokların sahte olduğu ve öğrencinin zarar görmediği söylendi. Milgram’ın çalışmaları bugün yeniden oluşturulamadı, çünkü bugün araştırmacıların insan araştırma konularının güvenliğine ve refahına çok daha fazla dikkat etmeleri gerekiyor.
Bazı araştırmalar katılımcıların öğrencinin gerçekten zarar görmediğini anlamış olabileceğini düşündürmektedir: çalışmadan sonra yapılan görüşmelerde bazı katılımcılar öğrencinin gerçek bir tehlike altında olduğunu düşünmediklerini bildirmişlerdir. Bu zihniyetin çalışmadaki davranışlarını etkilemesi muhtemeldir.
Milgram Deneyindeki Değişiklikler
Milgram ve diğer araştırmacılar, zaman içinde deneyin sayısız versiyonunu yaptılar. Katılımcıların deneycinin taleplerine uygunluk düzeyleri bir çalışmadan diğerine büyük ölçüde değişmiştir. Örneğin, katılımcılar öğrenciye daha yakın olduğunda (örneğin aynı odada), öğrenciye en yüksek şok seviyesini vermeleri daha az olasıdır.
Çalışmanın bir başka versiyonu aynı anda üç “öğretmeni” deney odasına getirdi. Biri gerçek bir katılımcıydı ve diğer ikisi araştırma ekibi tarafından işe alınan aktörlerdi. Deney sırasında, iki katılımcı öğretmen şokların seviyesi artmaya başladığında işten ayrılacaktı. Milgram, bu koşulların gerçek katılımcının deneyciyi “itaatsizlik” etme olasılığını daha da artırdığını keşfetti: Katılımcıların sadece % 10’u öğrenciye 450 voltluk şok verdi.
Çalışmanın yine bir başka versiyonunda, iki deneyci mevcuttu ve deney sırasında, çalışmaya devam etmenin doğru olup olmadığı konusunda birbirleriyle tartışmaya başlayacaklardı. Bu versiyonda, katılımcıların hiçbiri öğrenciye 450 voltluk şok vermedi.
Milgram’ın Mirası
Milgram’ın araştırmasını yorumlaması, sıradan insanların belirli durumlarda düşünülemez eylemler gerçekleştirebilmeleriydi. Araştırmaları, Holokost ve Ruanda soykırımı gibi acımasızlıkları açıklamak için kullanılmıştır, ancak bu uygulamalar hiçbir şekilde geniş çapta kabul edilmez veya üzerinde anlaşmaya varılmaz.
Daha da önemlisi, tüm katılımcılar deneycinin taleplerine uymadı ve Milgram’ın çalışmaları insanların otoriteye ayak uydurmasını sağlayan faktörlere ışık tuttu. Aslında, sosyolog Matthew Hollander’ın yazdığı gibi, stratejileri etik olmayan bir duruma daha etkili bir şekilde yanıt vermemizi sağlayabileceğinden, itaatsiz olan katılımcılardan öğrenebiliriz. Milgram deneyi, insanların otoriteye itaat etmeye duyarlı olduklarını, ancak itaatin kaçınılmaz olmadığını da gösterdi.
