İflasın hukuki sonuçları nelerdir? İflasın borçlu açısından sonuçları, alacaklıların hakları üzerindeki sonuçları ve adi ve rehinli alacakların sırası
İflasın Hukuki Sonuçları
>Ticaret mahkemesinin borçlunun iflasına hükmetmesi ile iflas kararı alınmış olur. İflas kararının alınması anı iflasın açılması anıdır. Bu andan itibaren borçlu müflis sıfatını alır.
> İflasın borçlunun malları üzerindeki yetkisi ile ilgili ve borçludan olan alacaklar üzerinde birtakım hukuki sonuçları vardır. Bu açıdan iflasın hukuki sonuçları iki başlık altında toplanır.
A. İFLASIN BORÇLU AÇISINDAN SONUÇLARI
> İflas kararı hem borçlunun malları hem de borçlunun malları üzerindeki tasarruf yetkisi açısından bazı sonuçlar doğurur.
1. İflasın Borçlunun Malları Üzerindeki Sonuçları
> iflasın borçlunun malları üzerindeki sonuçları şunlardır:
***İflasın açılması ile borçlunun sahip olduğu tüm mal ve haklar “iflas masası” adını alır.
***İflasın açıldığı anda müflisin haczedilebilir tüm mallan nerede bulunursa bulunsun iflas masasına girer. Müflisin tüm alacakları iflas masasına girer.
***iflasın kapanmasına kadar müflisin uhdesine (üzerine) geçen tüm mallar iflas masasına girer.
***Müflise ait rehnedilmiş mallar da iflas masasına girer. Üzerinde rehin bulunan mallar rehin sahibi alacaklının rüçhan hakkı saklı kalmak suretiyle masaya girer ve iflas idaresi tarafından en yakın ve uygun zamanda paraya çevrilip muhafaza ve satış masrafları çıkarıldıktan sonra rehinli alacaklıya hakkı verilir.
> Ancak, rehin sahibi alacaklı, istediği takdirde iflastan sonra da masaya karşı rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takip yapabilir.
> Rehnin kıymeti rehinle temin edilen alacağa yeterli gelmeyeceği borsa rayiciyle tahakkuk eder ve rehin alacaklısı rehnin satılmasını istemezse rehin, masadan muvakkaten (geçici olarak) çıkarılır.
> Rehinli alacak sahibi bu işlere ait muamelelerden dolayı tetkik merciine (icra mahkemesine) şikayet etme hakkına sahiptir.
> Fabrikaların, imalathanelerin ve bunlara benzer üretime yönelik yerlerin, üzerinde rehin bulunmasa dahi, iflas idaresince derhal satışı yapılır.
> Bu maddeye göre yapılacak satışlar, karar tarihinde, tirajı 50.000’nin üzerinde olan ve yurt düzeyinde dağıtımı yapılan gazetelerden biri ile birlikte iflas edenin muamele merkezinin bulunduğu yerdeki bir gazetede ve Ticaret Sicil Gazetesinde ilan olunur.
> iflasın açıldığı anda paraya çevrilememiş olan müflise ait haczedilmiş mallar da iflas masasına girer, iflasın açılmasından önce haczedilip paraya çevrilmiş malların bedeli haciz koyduran alacaklılar açısından paylaştırılır; paraların paylaştırmasından sonra para artarsa iflas masasına girer.
> İhtiyaten haczedilmiş müflise ait mallar da iflas masasına girer.
> İflasın açılmasından evvel borçlunun mal kaçırmak amacıyla yaptığı işlemlere yönelik iptal davası açma hakkı iflas idaresine geçer.
> Görüldüğü üzere iflasın açılması ile sahip olduğu mal ve haklar iflas masası adı altında toplanarak alacakların ödenmesinin sağlanması amaçlanmaktadır. Hatta müflisin iflasın açılmasından önce mal kaçırmak için bulunduğu tasarrufların iptaline yönelik iptal davası açma hakkı bile bir iflas organı olan iflas idaresine geçer.
> iflasın açılması ile müfliste bulunan tüm mal ve hakların iflas masasına dahil edilmesinde^bir başkasına ait olup da müfliste bulunan mal ve hakların da iflas masasına dahil olması olasıdır. İşte böyle bir durumda mal veya hakkın asıl sahibinin iflas idaresine müracaat ederek kendisine ait mal yahut hakkın iflas masasından çıkarılarak kendisine iade edilmesini isteme hakkı vardır. Buna masadan çıkarma hakkı denir. İİK’de düzenlenen masadan çıkarma halleri şunlardır:
***”Sırf bedelini tahsil etmek için (müflise verilmiş) hamile ya da emre yazılı senetler” iflas masasından çıkarılabilir. Emre yahut hamile yazılı senedin bedeli borçluya devredilmemiş yalnızca tahsil hakkı borçluya devredilmiş olmalıdır. Bu nedenle tahsil hakkını borçluya devreden üçüncü şahıs senedin bedelini masadan geri isteyebilmektedir.
***Başkasına ait malın satış bedeli masadan istenebilir. Müflis başkasına ait bir malı satıp da iflasın açılmasından evvel parasını almamış ise mal sahibi, bu mal için yapılan masrafların masaya ödenmesi karşılığında alıcıda olan alacağın
kendisine temlikini ya da satılan şeyin bedeli masaya ödenmiş ise bu bedelin kendisine verilmesini isteyebilir.
***Satıcının geri alma hakkı: Satıldığı ve gönderildiği halde iflasına hükmolunamazdan önce müflisin eline geçmeyen mallar için masa tarafından bedeli verilmiş olmadıkça satıcı istirdat iddiasında bulunabilir. Bu mallar iflasın ilanından evvel taşıma senedi, konişmento, makbuz senedi, varant gibi emtiayı temsil eden bir senetle iyiniyet sahibi üçüncü bir şahsa satılmış veya rehnedilmiş olurlarsa artık geri alınamazlar. Burada şu üç şartın varlığı aranmaktadır:
• Taşınır bir mal müflise iflasın açılmasından önce satılmış olmalıdır.
• Taşınır mal müflise gönderilmiş ancak iflasın açıldığı anda müflisin eline geçmemiş olmalıdır.
• Müflis malın bedelini tamamen ödememiş olmalıdır.
2. İflasın Borçlunun Malvarlığı Üzerindeki Tasarruf Yetkisi Açısından Sonuçları
> iflasın açılması ile müflisin malvarlığı üzerindeki tüm tasarrufları alacaklılara karşı hükümsüzdür. Yine iflasın açılması ile müflisin malvarlığına karşı başlatılan takipler durur ve düşer. Öte yandan müflise karşı açılan bazı davalar durur.
> İflasın açılması ile müflisin malvarlığı üzerindeki tasarruf yetkisiyle ilgili ortaya çıkan sonuçlar şunlardır:
a. Borçlunun İflas Açıldıktan Sonra Masaya Ait Mallar Üzerinde Her Türlü Tasarrufu Alacaklılara Karşı Hükümsüz Olması
> Bu açıdan iflasın açılmasından sonra müflis ödeme yapamaz ve kendine yapılan ödemeleri kabul edemez, taşınır yahut taşınmaz malları devredemez, bir alacağından feragat edemez.
> Ancak iflasın açılması ile ilanı arasındaki zaman diliminde borçlunun iyiniyetli üçüncü şahıslarla yaptığı bazı işlemler istisnai olarak hukuka uygun kabul edilmiştir. Burada iflas açılmış olsa da henüz ilan edilmemiş olduğundan üçüncü kişilerin iyiniyeti korunmaktadır. Zira ilan ile üçüncü kişilerin iflastan haberdar olmadıkları ihtimali zayıflamaktadır. İşte müflisin iyiniyetli üçüncü şahıslarla, iflasın açılması ile ilanı arasında yaptığı şu işlemlerde üçüncü kişinin iyiniyeti korunmaktadır:
***Müflisin bir bono veya poliçenin bedelinin ödenmesi
İflas açılmadan önce borçlu tarafından imza edilmiş emre muharrer bir senet veya üzerinde keşide olunmuş bir poliçe iflasın ilanından önce vadesinde müflis tarafından ödenmiş olursa iflastan haberdar olmayan ve ödemenin reddi halinde üçüncü bir şahsa rücu hakkını kullanabilecek halde bulunan hamilden ödenen meblağ geri alınamaz.
***Emtiayı temsil eden bir senetle iyiniyetli iktisap
Satıldığı ve gönderildiği halde iflasına hükmolunmazdan önce müflisin eline geçmeyen mallar iflasın ilanından evvel taşıma senedi, konışmento, makbuz senedi, varant gibi emtiayı temsil eden bir senetle iyiniyet sahibi üçüncü bir şahsa satılmış veya rehnedilmiş olurlarsa artık geri alınamazlar.
***Müflise yapılan ödeme
iflasın açılmasından sonra müflis hiçbir ödeme kabul edemez. Müflise ödemede bulunan kimse müflisin alacaklılarına karşı ancak masaya giren para veya kıymet oranında borcundan kurtulur. Bununla beraber iflasın ilanından evvel müflise ödemede bulunan borçlu iflastan haberi yoksa borcundan kurtulur.
b. İflasın Açılmasıyla Borçluya Karşı Yapılan Takipler Durması
> İflasın açılması, borçlu aleyhine haciz yoluyla yapılan takiplerle teminat gösterilmesine ilişkin takipleri durdurur.
> İflas kararının kesinleşmesi ile bu takipler düşer.
> İflasın açılması ile müflise karşı haciz ya da iflas yoluyla takip başlatılamaz.
NOT
İflasın açılması ile müflise karşı başlatılan taleplerin durduğuna dikkafedilmelidir, iflastan önce müflisin başlattığı takiplere iflas masasınca devam edilir.
> Rehnin paraya çevrilmesi yoluyla yapılan takiplere iflastan sonra da takip alacaklıları tarafından iflas masasına karşı devam edilir ve satış bedeli paraların paylaştırılmasındaki usule göre rehinli alacaklılara paylaştırılır. Artan kısım iflas masasına intikal eder. Şu kadar ki, takip alacaklısı, iflastan önce başlamış olduğu rehnin paraya çevrilmesi yolu ile takipten vazgeçerek, rehnin satılmasını isteyebilir.
> İflasın açılmasından sonra borçluya (müflise) karşı icra takibi başlatılamaz. iflasın açılmasından sonra borçluya karşı icra takibi başlatılmamasının ve başlayan takiplerin durmasının nedeni iflasta tüm alacaklıların iflas sürecine dahil olmalarıdır.
> İflasın açılması borçluya (müflise) karşı başlatılmış olan takiplerden yalnızca RPÇYT’yi istisnaen durdurmaz.
c. İflasın Açılması İle Borçluya Karşı Açılmış Olan Hukuk Davalarının Durması
> Acele haller müstesna olmak üzere müflisin davacı ve davalı olduğu hukuk davaları durur ve ancak alacaklıların ikinci toplanmasından on gün sonra devam olunabilir. Bu hüküm şeref ve haysiyete tecavüzden, vücut üzerinde ika olunan (meydana getirilen) zararlardan doğan tazminat davaları ile evlenme, ahvali şahsiye (doğum, evlenme gibi kişisel durum hallerine) veya nafaka işlerine ilişkin uyuşmazlıklara, rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takiplerle ilgili olarak açılmış olan hukuk davalarına uygulanmaz.
> Dava durduğu sürece zamanaşımı ve hak düşürücü süreler işlemez.
B. İFLASIN ALACAKLILARIN HAKLARI ÜZERİNDEKİ SONUÇLARI
> İflas açıldığı anda müflisten alacağı olan alacaklıların hakları üzerinde de iflasa bağlı olarak bazı sonuçlar ortaya çıkar. Bunlar:
***İflasın açılması ile müflisin tüm borçları muaccel hale gelir. Burada, müflisin müeccel borçları da muaccel hale gelir. İstisnaen müflisin taşınmaz mallarının rehni suretiyle temin edilmiş müeccel borçları muaccel hale gelmezler.
***İflasın açılması ile birlikte, iflas masasına giren alacaklarda faiz işlemeye devam eder.
***Rehinle temin edilmemiş alacaklarda ticari olmayan işlerdeki faiz oranı uygulanır.
***Ancak, bu maddeye göre alacaklılara tahakkuk edecek faiz ödemeleri, hesaplanan anaparalar ödendikten sonra bakiyesi üzerinden yapılır.
***Müflisin konusu para olmayan borçları paraya çevrilir.
***Müflisin kefil olduğu borçlar vadesi gelmese bile masaya zimmet olarak kaydolunur.
***Alacaklı taliki (geciktirici) bir şarta veya gayrimuayyen (belirsiz) bir vadeye bağlı bulunan alacağını da kaydettirebilir. Fakat hissesini şartın gerçekleşmesinde veya vadenin dolumunda alır.
***Kaydı hayatla irat (ömür boyunca gelir) sözleşmesinden doğan iddialarda Borçlar Kanunu’nun ilgili hükmü geçerlidir. Borçlu iflas ederse, alacaklısı, gelir borçlusunun yükümlü olduğu dönemsel gelirin elde edilebilmesi için ilgili sosyal güvenlik kurumuna ödenmesi gereken anaparaya denk düşen bir parayı iflas masasına kaydettirme hakkını elde eder.
***İflasta takas hükümlerinin uygulanması: Alacaklı alacağını müflisin kendinde olan alacağı ile takas edebilir.. Aşağıdaki hallerde takas yapılamaz:
• Müflisin, borçlusu iflas açıldıktan sonra müflisin alacaklısı olursa
• Müflisin alacaklısı iflas açıldıktan sonra müflisin veya masanın borçlusu olursa
• Alacaklının alacağı hamile yazılı bir senede dayalı ise
***Anonim, limited ve kooperatif şirketlerin iflasları halinde esas sözleşme gereğince verilmesi lazım gelen hisse senedi bedellerinin henüz ödenmemiş olan kısımları veya konması taahhüt edilen ve fakat konmamış olan sermayeler bu şirketlerin borçlarıyla takas edilemez.
C. ADİ VE REHİNLİ ALACAKLARIN SIRASI
> iflasta alacaklılara ödeme yapılırken şu sıra izlenir:
***Rehinli alacaklar
***Masa alacakları
***Malın aynından doğan resim, vergi gibi kamu alacakları
***Birinci sıra:
• İşçilerin, iş ilişkisine dayanan ve iflasın açılmasından önceki bir yıl içinde tahakkuk etmiş ihbar ve kıdem tazminatları dahil alacakları ile iflas nedeniyle iş ilişkisinin sona ermesi üzerine hak etmiş oldukları ihbar ve kıdem tazminatları,
• İşverenlerin, işçiler için yardım sandıkları veya sair yardım teşkilatı kurulması veya bunların yaşatılması maksadıyla meydana gelmiş ve tüzel kişilik kazanmış bulunan tesislere veya derneklere olan borçları,
***İmtiyazsız alacaklar
NOT
Masa alacağı, iflas masasının iflasın tasfiyesi yürütülürken yaptığı harcamalardır. Bu açıdan iflas alacağı ile masa alacağı birbirine karıştırılmamalıdır. İflas alacağı, iflasın açıldığı anda müflisten alacağı olan alacakları tanımlar. Masa alacağı ise iflasın açılmasından sonra müflisin malları (iflas masası) için yapılan tasfiye harcamalarını ifade eder.
