Alp Dağları hakkında geniş ve detaylı bilgi. Alplerin tarihi, bitki örtüsü, özellikleri ve Alp geçitleri hakkında bilgiler
Alp Dağları, Güney Avrupa’da, İsviçre, İtalya, Fransa, Avusturya, Almanya ve Balkan topraklarına dağılmış büyük dağ sistemi. Yüzölçümü 220.000 km2, uzunluğu 1200 km, genişliği 150-250 km.
Genelde 44°-48° kuzey enlemleriyle 5°-18° doğu boylamları arasında yer alan Alp Dağları, Kuzey Kutbu ile ekvatora yaklaşık eşit uzaklıktadır. İtalya boyunca uzanan Appeninler, Balkan Yarımadası’nın engebeli kıyısını çizen Dinar Alpleri ve Karpatlar ile birleşen bu dağların Yunanistan ve Yunan adaları boyunca küçük kesintilerle Anadolu, İran ve Orta Asya’ya kadar uzandığı söylenebilir.
Alp Dağları, Batı, Orta ve Doğu Alpler olarak üç bölümde incelenebilir; Batı Alpler’in içerdiği dağlar arasında Maritime, Cottian, Dauphine, Graian ve Pennine Alpleri sayılabilir. Riviera kıyı şeridi ve İtalya ovalarından oldukça dik bir biçimde yükselen Maritime (Deniz) Alpleri, Romalıların “Roma Duvarı” adını verdiği dağ sıralarının batı yakasını oluşturur. Alp sistemi içindeki en yüksek ve en görkemli doruklar, 91 km uzunluğundaki Pennine Alpleri’ndedir. Bu dağların Fransa ile İtalya’nın birleştiği batı ucunda, Avrupa’nın Kafkaslar dışındaki en yüksek dağı olan Mont Blanc (4.810 m) yükselir. Öteki uçta yer alan Monte Rosa (4.634 m) ile İsviçre İtalya sınırındaki Matterhorn (4.477 m) öteki önemli doruklardır. Orta Alpler’in en önemli sırasını oluşturan Bern Alpleri’nin en görkemli dorukları, Finsteraarhorn (4.274 m), Aletschorn (4.195 m) ve Jungfrau’dur (4.158 m). Pennine Alpleri ve Bern Alpleri birbirlerine 31 km açıklıkta koşut uzanırlar. Orta Alpler’i oluşturan öteki dağlar Lepontine, Tödi, Glarus, Bernina, Albula, Silvretta ve Rhaetian (Retya) dağlarıdır.
Öteki Alpler’e oranla daha alçak olmakla birlikte, çok daha güzel bir görünüm içeren Doğu Alpleri’nin başlıca kolları Bavyera Alpleri, Julian ve Carnic Alpleri kireçtaşı birikintileriyle ünlü Dolomitler’dir. Dağların çok sayıda vadi, buzul, ova, geçit ve gölden oluşan yüzey şekilleri oldukça karmaşık ve zengindir.
Sayılan 1.200’ü aşan buzullar içinde en büyüğü 171 km’lik bir alanı kaplayan 26 km uzunluğundaki Aletsch Buzulu’dur. Dünyanın öteki bölgelerindeki buzullar gibi bu buzulların da kütle kaybına uğramaları dünya ısısının sürekli yükseldiğinin kanıtıdır. Buzul döneminde ortaya çıkan buzul hareketlerinin etkileri, dağların hemen her yerinde belirgindir. Pitoresk görünümleriyle dikkati çeken Alp gölleri de bu dönemden kalma oluşumlardır. İtalya topraklarındaki Maggiore ve Coma gibi turizm açısından büyük önem taşıyanların yanı sıra, dağlık bölgenin tam ortasında yer alan Cenevre, Locarno ve Konstanz bunlann en iyi örnekleridir. Bu göller, buzul hareketleri sonucu oluşan vadileri (koyaklan) doldurduklarından oldukça derindir. Göller dışmda, gerek ekonomik, gerekse ulaşım, enerji, sulama açısından büyük önem taşıyan Rhöne, Po, Rhine, Tuna, vb ırmaklarının kaynaklarım da Alpler oluşturur. Dünyada, jeologların üzerinde en çok araştırma yaptığı dağ sistemi olan Alpler, yerkabuğunun milyonlarca yıl süren hareketleri sonucunda oluşmuştur. Dağlar, prekambriyen dönemini simgeleyen bazı kaya örnekleri içermelerine karşın, köken olarak mesozoik (ikinci zamana) döneme dayanır. Dağların oluşum süreci içinde sessiz geçen dönemleri, büyük kütlelerin yükseldiği ya da battığı hareketli dönemler izlemiştir. Mesozoik dönemde başlayan yükselme hareketi, dördüncü zamanda (kenozoik) ivme kazanmıştır. Bu hareketin günümüzde de sürdüğüne ilişkin bazı kanıtlar vardır.
Tarih. Alpler, yüzyıllar boyunca dinsel çatışmalar ve uluslararası çıkarlardan kaynaklanan savaşlara sahne oldu. Savoy ve Nice topraklarını da içeren batı yamaçlarını 1860’ta Fransa ele geçirdi. Daha soma, Avusturya-Macaristan împaratorluğu’nun başında 800 yıl hüküm süren Habsburglar, Doğu Alpler’i denetim altına aldılar. Birinci Dünya Savaşı sırasında tahtı yitiren bu ailenin daha önce egemen olduğu bölgelerde, Almanca konuşulur. Günümüzde Alpler’in büyük bir bölümü İsviçre sınırları içindedir. Nüfusun % 57′ si Protestan, geri kalan bölümü büyük oranda Katoliktir.
Alp Bitkileri. Alp Dağları’nın yüksek kesimlerinde yetişen bitkiler. Oldukça zengin bir bitki örtüsü içeren Alp Dağları’nda, Kuzey Kutbu ve Akdeniz’e özgü türlerin yanı sıra yerel türlerle birlikte 2.100 kadar bitki türü yetişir. Günümüzde bu terim, bütün yüksek dağlarda, ağaç sınırı üzerinde yetişen bitkileri kapsar. Alp bitkileri, içinde yaşadıkları yüksek yetişme ortamının koşullarına uygun özellikler kazanmışlardır. Öncelikle tümü bodur bitkilerdir; genellikle yatık olarak büyürler. Su kaybını azaltmak için, yaprakları tüylü ya da kıvrıktır. Sıcak mevsimin kısa sürmesi nedeniyle, üremeyi gerçekleştirmek için, çiçekleri büyük ve parlak renkli olduğu gibi hemen hemen tümü bir yıldan fazla yaşarlar. Böylece bir yıl, hava koşulları nedeniyle bitki çiçek ve tohum veremezse, ertesi yıl verebilir. Birçok bitki türü, turistlerin aşırı ilgisi nedeniyle kaybolmaya yüz tuttuğundan, yasalarla koruma altına alınmıştır. Alp bitkilerinin büyük bölümü doğal yetişme ortamlarının dışında çok zor yaşarlar. Bunları yetiştirmek için doğal yetişme ortamlarına benzer toprak, iklim ve nem koşulları oluşturmak gerekir. Dünyanın birçok yerinde bu amaçla hazırlanmış kaya bahçeleri vardır. Doğal yetişme ortamı dışında oldukça kolay yetişen Alp bitkilerinin başlıcaları; güney yamaçlarda palmiye ve bazı yarı tropikal türler, vadiler ve daha alçak yamaçlarda meşe, kaym, akçaağaç gibi yaprak döken türler yetişir. Daha yüksek bölgelerde ise çam, karaçam, ladin gibi kozalaklar yaygındır.
Alp Geçitleri. İtalya-Avusturya, İsviçre-îtalya, Fransa-İtalya arasında ve İsviçre, Avusturya topraklarında çeşitli bölgeleri birbirine bağlayan çeşitli geçitler ve tünellerin başlıcaları:
Ariberg. Güneybatı Avusturya’da, yüksekliği 2.046 m Vararlberg ile Tirol’u birbirine bağlar.
Brenner. İtalya ile Avusturya arasında, uzunluğu 95 km, yüksekliği 1.361 m. Çok eski çağlardan bu yana kullanılan Brenner, öteki Alp geçitleri içinde en alçak olanıdır. 1772’de araba yolu, 1864-1867 arasında demiryolu inşa edilen geçitte 22 tünel, 60 büyük köprü vardır.
Büyük Saint Bernard. Güneybatı İsviçre’de Valais ile Kuzey İtalya’da Piemonte Bölgesi arasında, yüksekliği 2.474 m, Kelt ve Roma dönemlerinden bu yana bilinmektedir. 1800’de Kuzey İtalya Seferi’ne çıkan Napolyon ve 40 bin kişilik ordusu bu geçidi kullanmıştı. Geçit adını, Menthonlu Aziz Bernard’ın 11. yüzyılda geçidin tepesinde kurduğu konukevinden alır.
Küçük Saint Bernard. Fransa’nın Sovaie Yönetim Birimi’nde, Bourt-St.Maurice ile İtalya’nın Piemonte Bölgesi’nde, Aosta Yönetim Birimi’nde La Thu ile arasında; uzunluğu 63 km, yüksekliği 2.189 m. Roma döneminden bu yana bilinmekte olan geçitte 11. yüzyılda kurulmuş bir konukevi vardır.
Mont Cenis. Fransa’nın Savoie Yönetim Birimi’nde Modane ile İtalya’nın Piemonte Bölgesi’nde,Torino Yönetim Birimi’nde Susa arasında; uzunluğu 74 km, yüksekliği 2.188 m. İS 4. yüzyıldan bu yana bilinmektedir. Frejus Masifi’nde, Modane ile İtalya’da Bardonnecchia arasında yapılan (1857-1871) 13.7 km uzunluğundaki Mont Cenis Tüneli Alpler’de açılan ilk büyük tüneldir.
Saint Gotthard. İsviçre’de, Uri Kantonu’nda Altdort ile Ticino Kantonu’nda Bellinzona arasında; uzunluğu 31 km, yüksekliği 2.108 m. Adını, Hildesheim Piskoposu St. Gotthard’a ithaf edilen konukevinden alan geçit, St. Gotthard Tüneli açılıncaya kadar ulaşım amacıyla pek kullanılmadı. Yapımı 1872-1880’de tamamlanan tünelin uzunluğu 14 km, en yüksek noktası 1.154 m’dir.
Simplon. İsviçre’de Valois Kantonu’ nda Brig ile İtalya’da, Kuzeydoğu Piemonte Bölgesi’nde İselle arasında; uzunluğu 47 km, yüksekliği 2.118 m. Admı Simplon Köyü’nden alan geçit, Pennine ve Lepontin Alpleri arasında bir çizgi oluşturur. Geçitte, 1802’de Napolyon’un yaptırdığı bir konukevi ve araba yolu vardır. 1898-1905 arasında yapılan ve Brig ile İselle’i birleştiren 19 km uzunluğundaki Simplon Tüneli, dünyamn en uzun tünelidir.
Splügen. İsviçre’de Graubünden Kantonu’nda Splügen ile İtalya’da Lombardia Bölgesi’nde Chiavenna (Como Gölü yakınında Rhaetian Alpleri’ne doğru) arasında; 38 km, yüksekliği 2.100 m, Como Gölü yakınlarındaki geçitte, 1818-1823 arasında, Avusturya Hükümeti tarafından bir yol yaptırılmıştır.
