Alyuvarlar ya da diğer ismi ile Eritrositler hakkında detaylı bilgiler. Alyuvarların tüm özellikleri ile ilgili bilgi. Alyuvar nedir? Alyuvar hücreleri ve görevleri nelerdir?
Kaynak: pixabay.com
Alyuvarlar (Eritrositler), kana rengini veren kırmızı renkteki hücreler. Biyoloji ve tıpta eritrosit (erythros: kırmızı, kytos: hücre) adıyla bilinir. Kırmızı renk, içerdikleri hemoglobinden ileri gelir. Hemoglobinler alyuvarların oksijen ve karbondioksit taşımasını sağlar. Kan plazmasında yer alan alyuvarların çapı 7,8; kalınlıkları 1,2 mikron kadar olup iki yüzü içe çökük disk biçimindedir. Çevreleri yarı geçirgen bir zarla kaplıdır. 1 mm3 insan kanında alyuvar sayısı erkeklerde 5-5,5 milyon, kadınlarda 4,5-5 milyon kadardır. Yeni doğan çocuklarda 1 mm3 kanda 6-7 milyon alyuvar bulunur. Bu sayı doğumdan sonraki üç ay içinde normal değerlere düşer. Sürekli hareket eden, dağlarda ve açık alanlarda yaşayan insanlarda alyuvar sayısı artar.
İnsanın ve öteki memelilerin alyuvar hücrelerinde çekirdek (nukleus) bulunmaz. Buna karşın amphibia (iki yaşayışlılar) ve kuşların alyuvarları çekirdeklidir. Alyuvarların % 60 kadarı su, % 40 kadarı katı maddelerden oluşur. Katı maddelerin büyük bölümü de hemoglobindir. Hemoglobin de katı maddelerin % 60-% 90 kadarını oluşturur. Alyuvarların geri kalan % 3’lük bölümün öteki protein ve yağlar (lipid) oluşturur.
Alyuvarların her birinde oksijen taşımaya yarayan 265 milyon kadar hemoglobin molekülü bulunur. Hemoglobin kırmızı renkli bir pigmenttir. Renksiz bir protein “globin” ile buna bağlanmış dört “hem” molekülünden yapılmıştır. Her hem molekül demirli protoporfirindir. Normal olarak kanın yüz milimetresinde 15-16 gr kadar hemoglobin bulunur. Hemoglobin, oksijenle gevşek olarak bağlanma özelliğini taşır. Oksijen atomlarına bağlıdır. Oksijenin bol olduğu yerlerde hemoglobinin oksijenle birleşerek “Oksihemoglobin” oluşturur. Az oksijenli yerlerde ise oksijen hemoglobinden ayrılarak serbest kalır. Hemoglobin akciğerlerden aldığı oksijeni dokulara taşıdığı gibi karbondioksidi de dokulardan alıp akciğerlere taşır. Alyuvarlar çok esnektir, kolayca biçimlerini değiştirebilirler. Kimi zaman kendi çaplarından daha dar olan kan damarlarını geçebilmek için ince uzun biçimlere girerler; damarların genişlediği yerlere gelince yeniden eski biçimlerine dönerler.
Alyuvarlar kısa ömürlüdür. Yaşam sürelerinin 100-120 gün olduğu saptanmıştır. Fakat ömürleri dolan alyuvarlar ölürken yerine yenileri oluşturulur. Bu nedenle toplam sayılarında önemli bir değişme olmaz. Alyuvarları kırmızı kemik iliği yapar. Alyuvar yapımına “eritropoez” denir. Bu olay değişik özellik gösteren bir dizi hücresel farklılaşma olayıdır. Bu farklılaşma evreleri, bazofil eritroblast, polikromatofil eritroblast, normoblast, retikülosittir. Sonraki evrede alyuvar oluşur. Bu farklılaşma süreci retikülosit’e gelinceye kadar çekirdek taşır. Retikülosit evresinde çekirdek kaybolmaya başlar.
Çekirdeğin kaybolmasıyla doğru orantılı olarak hücrenin içinde hemoglobin dolar. Alyuvar yaşlanınca karaciğer ve dalakta parçalanır. Bunun sonucu oluşan demir atomları kırmızı iliğe taşınarak yeni hemoglobin yapımı için kullanılır. Alyuvarların kırmızı ilikte yeniden yapımını başlatan madde ise böbrek tarafından yapılan “Eritroprotein” hormonudur. İnsan vücudundaki alyuvar sayısının ya da alyuvar içindeki hemoglobinin azlığı kansızlık (anemi) hastalığına neden olur.
Kaynak – 2
Kanın içinde bulunan ve «hemoglobin» i taşıyan cisimciklerdir. Alyuvarların görevi akciğerlerden aldıkları oksijeni hücrelere götürmektir. Alyuvarlar taşıdıkları hemoglobin fazlalığı oranında vücuda faydalı olurlar.
Bir milimetre küp kanda 4-5 milyon alyuvar bulunur. 100 cm küp kanda 15 gram hemoglobin vardır. Bunların taşıdığı oksijen miktarı kanın hemoglobin olmadan alabileceği oksijen miktarının 50 mislidir. Sıcak kanlı hayvanların dokularında meydana gelen büyük oksitlenme ancak hemoglobin sayesinde mümkün olur.
Alyuvarların % 60 ı su, % 40 ı katı maddelerden yapılmıştır ki, bu sonuncunun büyük kısmını hemoglobin teşkil eder. Akciğerlerde havanın oksijenini alan hemoglobin «oksihemoglobin» halinde hücrelere götürülür. Oksihemoglobinin rengi açık kırmızıdır. Oksijenini kaybettikçe rengi koyulaşır. Bu arada hücrelerde meydana gelen karbondioksit kana karışır.
Alyuvarların sayısı hayvanlarda değişiktir. Sıcak kanlı hayvanlarda daha çok, soğuk kanlılarda daha azdır. Keçi kanında beher milimetre küpte 9-10, koyunda 13-14, kuşlarda 1-4 milyon alyuvara karşılık balıklarda bu miktar ancak 250 bin, kurbağalarda 500 bin kadardır.
Alyuvarlarda bulunan aglütinojen (Agglutinogen) adlı madde kan gruplarını meydana getirir.
Aşırı çalışma, heyecan ve yaralanmaya sebep olan sarsıntılar alyuvarların artmasına yol açar, 1 milimetre kübdeki alyuvar sayısı 5 milyona kadar çıkar. Alyuvarların artması taşıdıkları oksijen miktarının azalmasına sebep olur. Deniz seviyesinden çok yüksek yerlerde de alyuvar sayısı milimetre küpte 8 milyona, hatta bazı durumlarda 10 milyona kadar çıkar. O zaman kan yapışkan bir hal alır, iyi oksijen almadığı için de rengi maviye çalar. Bu gibi hallerde ellerin, yüzün morarması bundandır.
