Arabistan bölgesinin ya da Arabistan yarımadasının genel coğrafi özellikleri ile ilgili bilgiler.
Arabistan, Asya’nın güney-batısında bir yarımadadır. Kuzeydoğuda Basra Körfezi ve Umman Körfezi, güneyde Umman Denizi, batıda Kızıldeniz ve Akabe körfeziyle sınırlanmıştır. Kuzeybatıda Süveyş Kanalı ile Afrika’dan ayrılır. Suudi Arabistan ve Kuveyt’in kuzey sınırı, ve ya Basra Körfezi ile Süveyş Körfezi’nin kuzeyinden geçen 30° kuzey paralel genel olarak Arabistan’ın kuzey sınırı olarak kabul edilir. Ancak, bazıları Arabistan Yarımadası’na benzeyen Suriye Çölünü de Arabistan’a katarlar. Gerçekten, burası genel karakter ve ahali bakımından Arabistan’la coğrafi bir bütün teşkil eder.
Arabistan sözü, çok zaman yanlış olarak yalnız Suudi Arabistan Krallığı için kullanılmaktadır.
Kuzey sınırı kesin olmadığı için Arabistan’ın yüzölçümünü 2,5-3.000.000 km. kare kadar kabul etmek gerekir.
Arabistan Çölleri
Arabistan’ın çok geniş olan yüzölçümünün yarısı çöllerle kaplıdır. Bu çöller bölge bölge çeşitli özellikler gösterir, çeşitli adlar alırlar.
Suriye Çölü: Suriye Çölü (Hamad Çölü) Arabistan’ın 30° kuzey paraleldeki bölümünü kaplar. Batıdaki dağlık bölge sınırından, Mezopotamya’nın batı sınırına kadar uzanır. İrak’a doğru gittikçe alçalarak uzar.
Suriye Çölü çakıllarla kaplıdır. Güneydoğuya doğru uzayıp giden Vadi Sirhan’ın eskiden bir iç deniz olduğu sayılır. Burada toprağın bir veya birkaç metre derinliğinde acı sulara rastlanır. Bazı bölgelerde zengin hurma ağaçlarının yetişmesini sağlayan vahalar vardır. Bu çölün hemen güneyinde Nufud Çölü başlar.
Nufud Çölü: Uzunluğu doğudan batıya 600 km., genişliği de 300 km. kadardır. Hemen hemen tamamen susuz bir bölgedir. Bu büyük kum çölü şaşılacak uzunlukta kum tepeleriyle kaplıdır. Kum tepelerinin arasındaki vadilerden deve ile birkaç saatte ancak geçilir. Bunların 20 km. kadar genişlikte olanları vardır. Bazı bölgelerinde, yağmur mevsiminden faydalandığı için, ot ve çalılar yetişir.
Bu çölün en ilgi çekici özelliklerinden bir derin çukurlardır. At nalı biçimindeki bu çukurların tabanı kumsuz ve serttir. Dikliği 50° ye kadar varan kumdan yamaçlar bu çukurları duvar gibi çevirir. Bu çukurların hemen hepsi birbirine benzer, sadece büyüklükleri farklıdır. En büyüklerinin çapının iki kilometre kadar olduğu tespit edilmiştir. Yamaçların yüksekliği ise 100 metre kadardır. Bu at nalı biçimindeki çukurların dışbükey tarafı batıya doğru dönüktür. Bunlar bazı değişikliklere uğramakla beraber, genel olarak yerlerini muhafaza ederler. Nufud Çölü’nün denizden ortalama yüksekliği 900 m. kadardır.
Dehna Çölü: Nufud Çölü’ne bitişik olan Dehna Çölü güneye doğru bir şerit halinde uzayarak, Rubülhali Çölü ile birleşir, Dehna Çölü’nün uzunluğu 600, genişliği de 50 km. kadardır. Bu çöl de uzunlamasına kum tepeciklerinden meydana gelmiştir. Bu tepeciklerin arasındaki açıklık bir buçuk kilometreyi geçer.
Dehna Çölü kızıl kumlarla kaplıdır. Kızıl kum tepelerinin yüksekliği bazı yerlerde 100 metreyi bulur. Güneye doğru bu tepeler azalır.
Nufud, Dehna ve Suriye çöllerinden Akdeniz’e kadar petrol boruları geçirilmiştir.
Rubülhali Çölü: Güneydeki büyük kum çölü bu adla anılır. Kelime Arapçada «boş, ıssız yer» anlamına gelir. Gerçekten bu çölde hayvan ve bitkiler son derece azdır. Bu çölden geçmek de çok zordur, çünkü hiç su olmadığı gibi, sayısız tepeler meydana getiren kumlar da çok yumuşaktır. Yalnız, kuzey bölümünde kumlar oldukça serttir.
Rubülhali Çölü’nü ilk defa, 1931’de, İngiliz coğrafyacılarından Bertam Thomas geçmişse de bu çölde keşif gezileri ancak 1945’ten sonra yapılmıştır.
Arabistan’da Vahalar
Arabistan’da bütün yıl akan nehir yoktur. Şiddetli yağmurlardan sonra akan seller bir yatak meydana getirirler. Bunlara Araplar «vâdi» derler. Vadiler yılın büyük bir kısmında kuru bir nehir yatağı olarak kalır, Bazen bu vadilerin altından yeraltı suları akar ki, böyle yerlerde vahalar meydana gelir, büyük vahalarda şehirler kurulur.
Bu vadilerden biri kuzey-doğuya uzanan Vâdi Ramma, diğeri doğuya doğru uzayan Vâdi Surra, diğeri de güneydeki Vâdi Davasir’dir. Suudi Arabistan’ın en önemli bazı şehirleri bu bölgede bulunur. Necit’te de kumlarla kaplı, birçok yerler varsa da vahaların da bol olması bu bölgede şehirlerin kurulmasına imkan vermiştir.
Necit: Çöller arasında en sulak yerdir, şehirler o bölgede toplanmıştır. Başlıca üç vâdi zinciri bu bölgeyi yer yer yeşillendirir.
El-Hasa : Nufud ve Dehna çöllerinin doğusu ile Basra Körfezi arasında bir şerit teşkil eder. Burası Basra Körfezi’ne doğru hafifçe meyillidir. Bu bölgede sulama kanalları ile sıcak ve soğuk kaynakları ile beslenen yerler vardır. Burada geniş ölçüde hurma yetişir. Toprakları bereketlidir.
Arabistan’ın Dağları
Arabistan’ın batısı ile güneyinin bir kısmı devamlı bir dağ zinciriyle kaplıdır. Batıdaki dağlık bölgede Hicaz, güney-batıda da Yemen bulunur. Hicaz’ın en önemli dağı kuzeydeki El-Harra’dır. Buranın en yüksek yeri 2.000 metreyi geçer.
Kıyı bölgesinde Midyan Dağları vardır. Bunların yüksekliği El-Harra’dan daha da fazladır. Güneyde Yemen bölgesinde dağların yüksekliği daha artar, bazıları 3.000 metreyi geçer. Arabistan’ın dağları güneydeki Hadramut kıyılarında da gittikçe alçalarak devam eder.
Arabistan’ın bir başka dağlık bölgesi güney doğuda Umman kıyılarındadır. Buradaki Cebel-i Ahdar’ın en yüksek yeri 3020 metreyi bulur.
Arabistan’da iklim
Arabistan dünyanın en sıcak bölgelerinden biridir. İklim çok kurudur. Suudi Arabistan’a bütün yıl düşen yağmurun yılda 15 santimetreyi geçmediği tahmin edilmektedir. Hicaz ve Yemen yakınındaki dağlık bölgelerde ise yıllık yağmur 50 sm. ye yaklaşır. Yazın ısı çöllerde 68° yi bulur. Haziran ve temmuzda şiddetli kuzey rüzgarları eser.
Dağlık bölgelerin havası hoştur. Midyan bölgesine kar yağar. Umman’a da kar yağdığı olursa da yağmur sık sık yağar. 1893 yılında Necit bölgesinde ısının sıfırın altına düştüğü görülmüştür.
