Artvin ilimizde bulunan tarihi yerler, tarihi eserler, tarihi camiler türbeler nerelerdir? Özellikleri, haklarında bilgi.
Artvin Tarihi Yerleri
Artvin’de tarih öncesi ve antik dönemlere ilişkin eserler yok denecek kadar azdır. Ancak Çoruh yakınlarında bulunan Sazazkale ormanlarındaki bir mağarada ele geçen tunç baltalar önemlidir. Kuzey Kafkasya ve Güney Rusya baltalarına benzeyen bu buluntular, Koban baltaları tipindedir. Koban Kültürü, Kuzey Kafkasya halklarının İÖ 2000-1500 arasında tunçtan demire geçiş dönemini belirleyen bir uygarlıktır. Sazazkale’de bulunan bu tunç baltalara göre, Artvin, Koban Kültürü’nün Ön Asya’daki yayılış alanının batıdaki uç sınırını oluşturmaktadır.
Artvin İli ve yakın çevresi oldukça erken tarihte Türklerin denetimine girmiş olmasına karşın, var olan mimarlık eserlerinin fazla erken döneme inmemesi dikkat çekicidir. Bunun nedeni bölgenin malzeme koşulları, kentin Osmanlı dönemindeki etnik ve dinsel yapısı ve uzun süre işgal altında kalmasıyla da yakından ilgili olmalıdır. Bu nedenle Artvin İli ve yakın çevresindeki Türk dönemi mimarlık eserlerinde, öteki Anadolu kentlerindeki zenginliği ye çeşitliliği bulmak söz konusu değildir. Kent merkezindeki en eski tarihli dinsel yapı, Çayağzı Mahallesi’nde bulunan Salih Bey/Çayağzı Camisidir. Artvin İli’nde yazıtı bulunan sayılı eserlerden birisi olan bu yapıyı, Livane Sancakbeylerinden Salih Bey 1792’de yaptırmıştır. Dikdörtgen planlı, ahşap tavanlı, üst örtüsü kiremit çatılı olan amin yazıtı, giriş kapısı üzerindedir. Önündeki son cemaat yeri yapıya sonradan eklenmiştir. Kare kaidesi taş, silindirik gövdesi tuğlayla yapılan tek şerefeli minaresi caminin sağındadır. Kentin camiyle aynı adı taşıyan muhallesindeki Orta Cami ise kare planlı, ahşap tavanlı, üstü kiremit çatıyla örtülü bir yapıdır. Yazıtı bulunmadığı için kesin yapım tarihi bilinmeyen caminin 19. yüzyıl başlarında yapıldığı sanılır. Son cemaat yeri bulunmayan ve arazinin eğimi nedeniyle bir bodrum katı üzerine yapılan Orta Cami’nin ahşap minaresi 1960’ta yıkılarak yerine taş bir minare yapılmıştır. Çarşı Mahallesi’ndeki Çarşı Merkez Camisi de son yıllarda tümüyle yenilenen bir dinsel yapıdır. İlk biçimini 1862’de alan bu cami, temellerindeki çökme nedeniyle, 1953’te yıkılarak yerine bugünkü cami yapılmıştır. Yapıdan tek özgün kalan bölüm, son cemaat yerinin batısındaki minaresidir. Yeni cami kare planlı, tek kubbeli, önünde revaklı son cemaat yeri bulunan kesme taş malzemeyle yapılmış bir yapıdır.Dere Mahallesi’nde bulunan Balcıoğlu Camisi de aynı adı taşıyan bir başka caminin yerinde ve 1921’de yapılmıştır. Kare planlı, içten ahşap, dıştan kiremit çatıyla örtülü, önünde son cemaat yeri ve tek minaresi bulunan yalın bir yapıdır.
Kent merkezinde, bu dört yapı dışında dikkati çeken başka tarihsel esere rastlanmaz. Ancak il merkezine bağlı çeşitli yerleşim alanlarında, çoğunluğu 19. yüzyıla ait bazı tarihsel eserler vardır. Bunların başında Zeytinlik Bucağı’nın merkezinde yer alan Zeytinlik Merkez Camisi gelir.Dikdörtgen planlı, ahşap tavanlı, kiremit çatıyla örtülü, önünde bir son cemaat yeri ve minaresi bulunan bu yapı 1857’de yapılmıştır. Ortaköy Bucağı’nın merkezindeki Ortaköy Cuma Camisi de yine bir 19. yüzyıl eseridir ve eski bir kilisenin yerine yapılmıştır.Enine dikdörtgen planlı, ahşap tavanlı ve dıştan çinko kaplı bir çatıyla örtülmüştür. Zeytinlik Bucağı’na bağlı Yukarı Maden Köyü’ndeki Maden Köyü Merez Camisi de 19. yüzyıl sonlarında yapıldığı sanılan ve son zamanlarda kapsamlı onarım geçiren yalın bir yapıdır. Aynı bucağa bağlı Oruçlu Köyü’ndeki Oruçlu Köyü Camisi ise giriş kapısı üzerindeki yazıta göre 1907’de yapılmıştır. Son cemaat yeri bulunmayan cami, dikdörtgen planlı, ahşap tavanlı ve kiremit çatıyla örtülüdür. Yapının en önemli özelliği içeride ve ahşap tavanın ortasmda bir kubbeye yer verilmesi ve bu kubbenin kalem işleriyle bezenmiş olmasıdır. İl merkezine bağlı Ortaköy Bucağı’nın Hamamlı Köyü’ndeki Hamamlı Köyü Kilise Camisi, gerçekte 10 yüzyılda yapılmış bir kilise yapısı olup, 19. yüzyıl sonlarında camiye çevrilmiştir. Artvin İli’ne bağlı ilçelerdeki Türk dönemi mimarlık eserleri arasında en önemlilerinden birisi Ardanuç’taki İskender Paşa Camisidir. İlçenin heyelan nedeniyle terk edilen Adakale kesimindeki bu yapıyı, geçmişi Anadolu’daki ilk İslâm fetihlerine kadar inen daha eski caminin yerine 16. yüzyılda İskender Paşa yaptırmıştır. Yazıtı bulunmadığı için kesin yapım tarihi bilinmemektedir. Caminin batı cephesi bitişiğinde, camiden daha sonra yapıldıkları anlaşılan Hatice Hanım Türbesi, Ali Paşa Türbesi ve Süleyman Paşa Türbesi adıyla anılan üç mezar yapısı vardır.
Arhavi ilçe merkezinde ve yakın çevresindeki eserler arasında 19. yüzyıl sonlarına ait Merkez/Çarşı Camisi ile Ortacalar Bucağı’nda 1757 tarihli Ortacalar Merkez Camisi, Ulukent Köyü’nde 19. yüzyıl başlarına ait Ulukent Köyü Camisi, Ortacalar Bucağı’na bağlı Dikyamaç Köyü Camisi adından söz edilmesi gereken yapılardır. Ayrıca, Borçka’nın Muratlı Köyü’nde bulunan Muratlı Merkez Camisi de 19. yüzyılın başlarında yapılmıştır. Hopa İlçesi’ndeki Türk dönemi tarihi eserlerinin önemlileri yine 19. yüzyıla tarihlenir. Bunlar arasında başlıcaları Aşağı Sundura Mahallesi’nde bulunan Aşağı Sundura Camisi, Orta Hopa Mahallesi’ndeki Orta Hopa Camisi, ilçe merkezine 4 km uzaklıkta Çamlıköy’de Çamlıköy Camisi ile Sugören Köyü’nde bulunan 1868 tarihli Sugören Camisidir. Yusufeli ve Şavşat ilçelerinde bulunan dinsel yapıların büyük çoğunluğunu ise kiliseden camiye çevrilen yapılar oluşturur. Şavşat ilçe merkezindeki Kemalpaşa Camisi 1924’te, Söğütlü Mahallesi Camisi de 1923’te camiye dönüştürülmüşlerdir. Yusufeli İlçesi’ne bağlı Dağyolu Köyü’ ndeki Dağyolu Kilise Camisi ile AltıKöyü’nde bulunan Altıparmak Köyü Kilise Camisi de benzeri uygulamalar sonucu yeni kimliklerine kavuşmuşlardır. Yalnızca Yusufeli İlçesi’ ne bağlı Öğden Bucağı’ndaki Öğden Merkez Camisinin yazıtı bulunmamasına karşın 19. yüzyıl ortalarında gerçek cami işleviyle yapıldığı anlaşılmaktadır.
