Bitkilerde yağ metabolizması nasıldır? Bitkilerde yağ nerede ve nasıl depolanır? Depo edilen yağların parçalanarak kullanılması hakkında bilgi.
Yağlar, nişasta ve şekerin farklı olarak hem bitki hem de hayvanlar tarafından sentez olunabilen maddeleridirler. Yağlar, suda erimediklerinden bitki hücrelerinde ufak damlacıklar halinde bulunan ve sitoplâzma içinde dağılmış halde görünen özel maddelerdir. Sudan II’le kolaylıkla varlıkları ispatlanabilir. Yağlar genel olarak; organik asitlerle (yağ asitleri), alkollerin (Bitkilerde yağ yapımında temelde gliserin kullanılır) oluşturdukları esterler olarak tanımlanırlar. Bu esterlerin yapımı sırasında organik asidin karboksil grubu ile alkolün hidroksil grubu birleşerek bir molekül su açığa çıkar ve böylece ester köprüsü oluşur. Bu esterifikasyondan önce yağları yapan taşlarının, hücrede cereyan eden oksidatif reaksiyonların sonunda oluştukları ve böylelikle karbonhidratların değişiminde bir yan kol alarak sağlanan bu yapı taşlarından gliserin ve yağ asitlerinden yine kimyasal reaksiyonlarla yağların yapıldığı kabul edilmektedir.
Yağların kimyasal yapısı
Demek oluyor ki, bazı durumlarda fotosentez sonucu elde olunan karbonhidratlar, kimyasal bir takım değişimlere uğrayarak, yağları oluşturabilirler ve bu oluşan yağlar da bazı bitkilerde depo edilebilir.
Bitkilerde bu tür yağlar, çeşitli bitkilerin organlarında bilhassa tohumlarda (ceviz, fındık, susam, pamuk) ve meyvelerde (zeytin, ayçiçeği) depo edilebilirler. Depo edilen miktar bitkiye göre pek değişkendir.
Bitki Cinsine göre yağ miktarı
- Susam —- % 50 – 55
- Fındık —- % 50
- Zeytin —- % 12
- Pamuk —- % 14 – 25
Depo edilmiş bu yağlar gereğinde bitkilerde etkinleşen LİPAZ enzimi ile parçalanarak kullanılır. Fakat derhal ekleyelim ki, çok az miktarlarda yağ; yapraklarda kök, gövde, meyve ve hatta polenlerde her zaman bulunabilir. Yağların bileşimindeki yağ asitleri, o yağın özelliğini belirler. Örnek: yağ asidinin doymuş veya doymamış oluşuna göre yağ, sıvı veya katı olabilir. Buna göre, yağlardan palmitin ve stearin asidi kapsayanlar katı, buna karşılık olein kapsayanlar sıvıdırlar. Bu sözünü ettiklerimiz bitkilerin esas yağlarıdırlar.
Salgı tüyü (a) ve salgı cebi (b)
Fakat bitkilerde, bu esas yağlardan gerek yapı, belirme ve gerekse bileşim bakımından pek farklı olan ETERİK YAĞLAR da vardır. Bunlar kauçuk, tanin, antokyan gibi ek metabolizma ürünleridirler. Eterik yağlar izopren moleküllerinin kondansasyonu ile yapılırlar. Bunlar çoğu bitkilerin özel kokulu salgıları (Esans) olarak bilinirler. Naneyağı, kekik yağı, gül yağı, v.s. gibi çeşitli bitkiler için tipik olan değişik eterik yağlara bitkilerde sık sık rastlanabilir. Bunların, daha çok koruyucu ısı ve terleme düzenleyici olarak bitkilerde rolleri oldukları kabul edilmektedir. Bu eterik yağlar da, eterik yağ özel cep veya tüylerinde salgılanırlar. Portakalda eterik yağ ceplerinin, ıtırda eterik yağ salgı tüylerinin özel tiplerini görebiliriz.
