Oldukça geniş kapsamlı bir bilim dalı olan biyoloji nasıl tanımlanır? Biyoloji neyi inceler? Biyoloji ile ilgili genel bilgilerin yer aldığı yazımız.
Kaynak: pixabay.com
BİYOLOJİ, bitki ve hayvanların doğma, gelişme, üreme gibi yaşayış sürelerini inceleyen bilim dalına verilen isimdir. Eski Yunanca bios: yaşam, logos: bilim sözcüklerinden türemiştir. Doğa bilimleri içinde yer alan biyoloji, canlı varlıkları incelerken gözlem, karşılaştırma ve deneysel yöntemlerden yararlanır. Olayların fizik ve kimyada bilinen, bir başka deyişle cansızlar dünyasında geçerliği olan yasalara bağlantısını temel oluşturur. Kısacası bir biyoloji olayının açıklanması sözünden, bu olayın fiziksel ve kimyasal yasalarla aydınlatılmış olması anlaşılmalıdır. Yaşam konusunda bilinmeyenler, ancak deneyler aracılığıyla elde edilebildiğinden, deneysel çalışmalar biyoloji öğretiminde önemli bir araçtır.
Kaynak: pixabay.com
Doğada canlı sayısının çok olması, canlılığın konu çeşitliliği göstermesi, sonucu biyoloji kendi içinde bilim dallarına ayrılmıştır. Biyoloji önce canlıları sınıflamaya göre iki ana kola ayrılır: Botanik (bitki bilimi) zooloji (hayvan bilimi). Bu iki bilim kolu kendi içlerinde küçük bilim dallarına ayrılır. Morfoloji (dış yapıyı inceler), anatomi (iç yapıları inceler), fizyoloji (yaşamsal olayları inceler), genetik (kalıtım bilimi), sistematik (canlıların sınıflandırılmasını yapar).
Biyolojinin Tarihçesi
İnsanlar doğada var oluşlarından başlayarak yaşamlarım sürdürebilmek için canlılarla ilgilenmişlerdir. Bu nedenle biyoloji belki de dünyanın en eski bilim dalıdır. Biyoloji bilimleriyle yakından ilgilenen bilinen ilk bilim adamı Aristoteles’tir (İÖ 384-322). Aristoteles biyolojinin hemen her dalında çalışmıştır. Örneğin canlıları sınıflandırmaya çalışan, evrimle ilgili ilk kuramları ortaya atan (abiyogenezi savunur). Aristoteles olmuştur. Aristoteles anatomi, botanik hakkında da birçok kitap yazdı.
Eski Mısır, Mezopotamya ve Çinliler birçok bitki türünü ilaç olarak kullandılar. Deneysel biyolojinin ilk öncüleri yine Eski Yunanlılardır. Maymun ve domuzları keserek anatomi incelemeleri yapan Galenos, sinir ve kandamarlarının işleyiş mekanizmalarını çözmek için dünyada ilk deneye başvuran kişidir. Galenos’un insan anatomisi üzerine yaptığı tanımlamalar 1300 yıl tartışmasız benimsendi. Plinius (İS 23-79) canlılar üzerine gerçek ve düşün karışımından oluşan tuhaf ansiklopediler yazdı.
Ortaçağ insanları bitki ve hayvanları tanımlayarak Bitkiler Alemi ve Hayvanlar Alemi adı altında kataloglar hazırladılar. Vesalius (1514-1564), William Harvey (1578-1675) ve John Hunter (1723-1793) hayvanların ve özellikle insanın yapı ve işlevlerini genel anlamda inceleyerek gözlemlere dayalı anlaşılır çizimler yaptılar. Galenos’a körü körüne inanma yerine çağdaş yaklaşımı belirleyen temel çalışmalarla anatomi ve fizyolojinin temellerini attılar. 17. yüzyılın başında Robert Hooke’un mikroskobu bulması, biyolojiye yeni ufuklar açtı.
İlk Mikroskop
Malpighi (1628-1694), Swammerdam (1637-1690) ve Leeuvenhock (1632-1723) bitki ve hayvan dokusunun ince yapışım araştırdı ve Leeuvenhock bakteri, protozoa ve spermanın ilk tanımını yaptı.
19. Yüzyılda Biyoloji
Biyoloji asıl büyük gelişmesini 19. yüzyılda yaptı. Morfoloji, fizyoloji, genetik ve evrim gibi alanlarda yeni araştırmalar düşünce akımları birbirini izledi. Bu çağda Jean Babtiste de Mo-net Lamarck (1744-1829) ile Charles Darwin (1809-1882) arasında genetik alanında yapılan tartışma, biyoloji bilimine büyük katkılar getirdi. Aynca biyolojik enzimlerin, vitaminlerin ve hormonların tanımlanmasıyla biyokimyanın ve endokrinolojinin doğması gerçekleşti. 1865’te Mendel‘in bezelyeyle yaptığı deneyler Mendel Yasaları‘nın doğmasına ve kalıtım (gen faktörlerinin yapısı kuşaktan kuşağa geçişi ve kimyası) haklanda bilgileri bilim alanına kattı.
Kalıtım (Mendel Kanunları)
Kimya, matematik, fizik dalında eğitim gören 19. yüzyıl bilim adamlarının araştırmaları özellikle Liebig, Berzelius von Bayer ve Pasteur gibiler canlı varlıkların işleyişlerindeki mekanizmaları molekül düzeyine indirerek moleküler biyoloji için ilk adımları attılar. 1903’e kadar Mendel’in bulgularından yeteri kadar haberdar olunulamaması, Cornes, de Vires, Eric von Seyseneght Tschermack’ın (1871-1962) da birbirlerinden habersizce bu alanda çalışma yapmaları sonucunu doğurdu.
Daha sonraları Sutton ve Thomas Hunt Morgan’ın (1866-1945) kromozomları keşfi, biyolojiye büyük atılımlar yaptırdı. 20. yüzyılda canlının molekülleri insanın bilgi alanına girdi ve moleküler biyoloji denen bir bilim dalının doğmasına yol açtı. Moleküler biyolojiden yararlanarak özellikle Watson ve Crick’in 1953’te DNA’ nın sırlarını çözmesi, 20. yüzyılın en büyük olaylarından biri oldu. Bu buluşla tüm biyoloji olaylarının temel noktalarını açıklayabilme olanağı doğdu. 1970’lerde genlerin kimyasal yapıları hakkında ayrıntılı bilgiler elde edilmesi bir Gen Mühendisliği alanının doğmasına yol açtı.
Kaynak: pixabay.com
Günümüzde elektron mikroskoplarının bulunarak geliştirilebilmesi, molekül düzeyinde maddenin oluşum ve değişimlerinin duyarlı yöntemlerle saptanabilmesi, biyolojiye büyük katkılar sağladı. 1980’lerde başlayan çalışmalarda artık bir canlının genini alıp bir başka canlıya aktarmak olası hale geldi. Biyoloji bilimlerindeki gelişmeler tıp, eczacılık, veterinerlik ve tarım alanında yeni olanaklar getirdi ve ilerlemesini sağladı. Ancak binlerce canlının yapısı, işlevi, evrimi, gelişmesi ve çevresiyle ilişkilerini inceleyen biyoloji, bir tek bilim dalı olarak ele alınamayacağı için biyoloji bilimleri birçok bölüm ve bilim dallarına ayrılmıştır.
Bu bilim dalları içinde Zooloji, Botanik, Genel Biyoloji ve Moleküler Biyoloji temel olmak üzere Morfoloji, Anatomi, Sitoloji, Histoloji, Ekoloji, Embriyoloji, Fizyoloji, Endokrinoloji, Pataloji, Sistematik Paleontoloji, İhtiyoloji, Antropoloji, Gen Mühendisliği, Biyokimya, Biyofizik, Biyo Magnetizma, Biyometri, Biyogenez gibi başka bölümler doğdu.
