İnsan boşaltım sistemi nasıl çalışır ve ne işe yarar? Vücudumuzdaki boşaltım sistemi elemanları nelerdir ve yapıları ve işlevleri nasıldır?
Yaşamamızı sağlayan besinleri midemiz öğütür, bağırsaklardan kana karışır, kandan hücrelere geçer, orada kandaki oksijenle yanar, bize güç, kuvvet verir. Gene yaşamamız için gerekli olan havayı akciğerlerimizle alırız, havanın içindeki oksijen akciğerlerde kanımızı temizler. Bu işler sonunda hava da, kanda kirlenmiş, birtakım zararlı maddelere bulanmış olur.
İşte, vücudumuzda besinlerin yanması, kanın temizlenmesi sonucunda ortaya çıkan zararlı maddelerin dışarıya atılmasına boşaltım denir. Bu sistem çalışmazsa zehirlenip ölürüz.
Boşaltım işi birçok yollarla yapılır: Solunum sonunda kanın temizlenmesiyle oluşan karbondioksit gazı akciğerler’den dışarıya atılır; deri altındaki ter bezleri’nden ter, su buharı, tuz, biraz da karbondioksit çıkar; karaciğer safra maddelerini kandan süzer; kandaki üre, ürik asit, su, birtakım madensel tuzlar da böbrekler yoluyla dışarı çıkarılır. Boşaltım sisteminde en büyük görev böbreklerimizle ter bezlerine düşer.
BÖBREKLERİMİZ
Böbrekler karın boşluğunda, sağlı, sollu, omurganın iki yanındadır. Biçimleri büyük bir fasulye tanesini andırır; uzunlukları 6-8 santim, ağırlıkları 120-140 gr. kadardır. İki böbreğin birbirine bakan kesimleri hafif çukurcadır. Buraya göbek adı verilir. Böbreğe girip çıkan kan damarları, sinirler, sidik borusu buradan çıkar.
Böbreklerin üstünde böbreküstü bezi denilen bir bez vardır. Pankreas bezi gibi, bu bez de kanımıza birtakım salgılar katar.
BÖBREĞİN İÇ YAPISI
Kabuk Bölgesi. — Böbrek, çevresindeki bezlerle yağlardan ayrılıp, ortasından boylamasına kesilirse, renk bakımından birbirinden ayrı üç bölge göze çarpar. En dıştaki bölüm koyu al renklidir; üzerinde daha koyu benekler vardır. Buraya kabuk bölgesi adı verilir. Sidiğin kandan süzüldüğü yer burasıdır.
Piramit Bölgesi. — Kabuktan sonraki bölüm çizgilidir. Bu çizgiler böbreğin göbek kesimine doğru bir piramit meydana getirecek biçimde toplanmıştır. Bundan dolayı buraya piramit bölgesi denir.
Havuzcuk. — Piramitlerin uçları bir boşluğa açılır. Havuzcuk denen bu boşluğun rengi hafif sarımtıraktır. Piramitler süzülen sidiği havuzcuğa getiren kanallardan oluşmuştur.
Böbrek Zarı. — Böbreklerin üzeri bir zarla kaplıdır. Buna böbrek zarı adı verilir.
SAĞLIĞIMIZIN AYNASI
Böbreklerde kandan süzülerek dışarıya atılan sıvıya sidik denir. Sidik sağlığımızın aynasıdır denebilir. Çünkü kimi hastalıklarda artar, kimisinde azalır; büsbütün kesildiği bile olur. Sağlıklı kimselerde sidiğin rengi limon sarısıdır. Hastalıklarda rengi koyulaşır.
Sidiğin içinde amonyak, üre, birtakım asitler, sud, potas, kalsiyum, magnezi bileşikleri bulunur. Bunlar, hücrelerin beslenmesinden arta kalıp kimyasal değişikliklere uğrayan zararlı maddelerdir. Sağlam bir insan 24 saatte 1-1,5 litre kadar sidik çıkartır. Kadınlarda bu miktar biraz daha azdır.
Sidik, böbreklerden sonra, şu iki yoldan geçerek dışarı boşaltılır:
Sidik Borusu. — Böbreklerdeki havuzcukta toplanan sidiği sidik torbasına ulaştırmaya yarayan bir borudur. 26 santim uzunluktadır.
Sidik Torbası. — Buna sidikkavuğu da denir. Düz kaslardan örülmüş esnekçe bir torbadır. îçi sümüksü bir zarla kaplıdır. Sağlam bir sidik torbası bir litre kadar su alabilir.
BÖBREKLERİMİZ NASIL ÇALIŞIR?
Sidiğin kandan süzüldüğü yer böbreğin kabuk bölgesindeki küçük benek-çiklerdir. Bu benekçikler mikroskopla incelenirse içlerinde kılcal damarlardan oluşmuş yumaklar görülür. Kan buradan geçerken, içindeki zararlı maddeleri benekçiğe bırakır. Bu maddeler böbreğin içindeki havuzcukta toplanarak, sidiği meydana getirirler. Böbreklerde meydana gelen sidik, sidik borusuyla sidik torbasına ulaştırılır; buradan da dışarıya atılır.
TER BEZLERİ MİLYONLARCA!
Deri altındaki ter bezlerinin de zararlı maddelerin dışarıya atılmasında büyük payı vardır. Ter bezleri derinin altderi tabakasındadır; kendi üzerine kıvrılmış bir boru yumağını andırırlar. Bu borunun bir ucu, ince bir boruyla, derinin yüzüne açılır. Derimizin üzerindeki bu küçük delikçiklere gözenek adı verilir. Ter bu deliklerden çıkar. Ter bezlerinin sayısı 2-3 milyonu bulur. Avuç içi, taban, koltuk altı ile yüzde sayıları daha çoktur.
Ter. — Ter bezlerinin salgıladığı bir sıvıdır. Terin bileşiminde su, sodyum klorür, potasyum klorür, magnezyum bulunur. Terin tuzlu bir tadı, özel bir kokusu vardır.
Sağlam bir insanın vücudu, günde ortalama yarım litre ile 1 litre arasında ter salgılar. Ancak, sıcak havalarda, yorucu çalışmalarda, ağır sporlarda bu miktar çok artar.
Ter bezlerinin iki görevi vardır: 1) Teri dışarı atmak; 2) Vücudun sıcaklığını değişmez tutmak.
Akciğerlerle böbrekler gibi, ter bezleri ile derimiz de vücuttan atılan su miktarını ayarlar, dolayısıyla vücut ısısını denetlerler.
Boşaltım Sistemi Organları ve Görevleri
Boşaltım sistemimiz, çeşitli hücresel faaliyetler sonucunda oluşan atık maddeleri, kanımızı süzerek vücudumuzdan uzaklaştırır.
Boşaltım sistemi;
- ► Böbrekler,
- ► Üreter,
- ► idrar kesesi
- ► Üretra
olmak üzere dört kısımdan oluşur.
Boşaltım sistemi organları
BÖBREK
Vücudun bel bölgesi hizasında, omurganın sağlı sollu iki yanında sırta doğru sağlam bir şekilde yapışık bir çift organımızdır. 135 – 145 gram ağırlığında fasulye şeklindeki bu organımızın etrafı sağlam bir zarla çevrilidir.
Böbreğe kan getiren damara böbrek atardamarı, böbrekten kan çıkaran damara böbrek toplardamarı denir. Böbrekten idrar çıkaran kanala ise üreter adı verilir.
Böbrek, nefron adı verilen yapı birimlerinden meydana gelir. Böbrek atardamarlarıyla böbreğe gelen kan, nefronlarda süzülerek temizlenir. Faydalı maddeler ise nefronlardan geri emilerek tekrar kana karışır.
ÜRETER (İDRAR KANALI)
Böbrek ile idrar kesesi arasında bulunan boru şeklinde bir yapıdır. Böbreklerde oluşan idrar; üreter ile idrar kesesine taşınır. Böbrek havuzcuklarını idrar kesesine bağlayan borucuklardır.
İDRAR KESESİ
idrarın biriktirildiği torba şeklindeki organdır. İdrar kesesindeki idrar belli bir seviyeye gelip de kesenin duvarları gerildiğinde tuvalete gitme ihtiyacı hissedilir.
ÜRETRA
İdrarın dışarı atıldığı boru şeklindeki yapıya üretra denir. Üretra, aynı zamanda erkeklerde üreme hücrelerinin (sperm) de vücut dışına atılmasını sağlar.
