Çekoslovakya Tarihi

Şu anda var olmayan eski Çekoslovakya devletinin tarihi. Çek ve Slovak uluslarının birleşmesi ve dağılmasına kadar tüm süreç…

Batı Slav topluluklarına bağlı olan Çek ve Slovak boyları, M.S 5. yüzyılda Karpat Dağları’nın kuzeyindeki anayurtlarından ayrılarak güneye göç ettiler. Bugünkü Çekoslovakya’nın yer aldığı bölgelere gelen boylardan Çekler, Bohemya ve Moravya’ya; Slovaklar, Slovakya’ya yerleştiler. Çekler, 7. yüzyılda Samo’nun kurduğu ilk tarihsel slav devletine bağlandılar.

9. yüzyılda kurulan Büyük Moravya İmparatorluğu, öteki Slavlarla birlikte Çekler ve Slovakları da ilk kez aynı birlik altında topladı. 907’de, Büyük Moravya İmparatorluğu’nun Almanlar ve Macarlann saldırıları sonucu parçalanması, Çekler ve Slovakların 1000 yıl boyunca ayrı kalmasına yol açtı. 11. yüzyılda Çek hanedanı Premyslid, merkezi Prag’da bulunan Bohemya Krallığı’nı kurdu. Bohemya Krallığı’ nın, Orta Avrupa’da politik ve askeri bir güç durumuna gelmesine karşın, Premyslid Hanedanı’nın 1306’da ortadan kalkmasından sonra Çekler Lük-semburg Hanedanı’na bağlandılar.

Bu hanedandan Kutsal Roma-Germen İmparatoru IV. Kari, Katolikliği ülkede yaydı. Katolikliğe karşı olan Çekler ise Protestan milliyetçi Jan Hus’un önderliğinde örgütlendiler. Jan Hus’un 6 Temmuz 1415’te yakılması, Çeklerin ayaklanmasına yol açtı. Kendi aralarında bölünmelere uğrayan Çekler, Katoliklerle bir uzlaşmaya vardılar. Çeklerin ulusal bir hanedan kurmayı başaramamaları, yönetimin Jogiellon ve Habsburg hanedanlarının eline geçmesine neden oldu.

Çek soylularının yabancı hanedanlara karşı direnişi, 1620’de (Akdağ Savaşı) yenilgiyle sonuçlandı. Üç yüzyıl boyunca Çekleri yöneten Habsburglar, onları yoksulluğa iterken, dil, din ve kendilerini yönetme haklarını ortadan kaldırmaya çalıştılar. Habsburglara karşı birleşen Bohemya soyluları ve Çek aydınları, 18. yüzyılda ulusal uyanışı gerçekleştirdiler.

1848 Devrimi sırasında Çek ve Slovak halklarının tek bir devlet olarak birleştirilmesi istemi gündeme getirildi. Ancak, devrimin başarısızlığa uğraması sonucu bu girişim sonuçsuz kaldı. Birinci Dünya Savaşı’nda, Avusturya-Macaristan Ordusu’ndan ayrılan Çek askerleri, Müttefiklerin yanında savaşa katıldı. Düşünür ve devlet adamı Tomas Mazaryk gibi Çek önderleriyle, Srobar ve Hadza gibi Slovak önderleri iki halkın birleştirilmesi için büyük çaba harcadılar.

Temmuz 1918′ de Bohemya’da kurulan Prag Ulusal Meclisi, 28 Ekim 1918’de, Viyana imparatorluk hükümetinin düşüşü sırasında Prag’da yönetimi ele geçirdi. Aynı tarihte kurulan bağımsız Çekoslovakya Cumhuri-yeti’ni tanıyan Slovak Ulusal Meclisi, bu devlete katılma kararı aldı. Bağımsız Çekoslovakya Cumhuriyeti Müttefikler tarafından da tanındı. Büyük Moravya împaratorluğu’nun 10. yüzyıl başlarında yıkılması sonucu Slovakya toprakları Macaristan Krallığı’na katıldı.

Bu dönemden sonra bağımsız bir tarihleri olmayan Slovaklar, 1526’da Mohaç Savaşı’ndan sonra Habsburg yönetimi altına girdiler. 1848 Macar Devrimi sırasında siyasal ve kültürel isteklerle başkaldıran Slo-vakların ayaklanması bastırıldı. 1867 Avusturya-Macaristan Antlaşmasından sonra Macarların denetimi altına girdiler. Birinci Dünya Savaşı’nda, ulusal bilinç düzeyi yüksek birkaç önder, Slovakların Çeklerle birleşmesini sağladılar.

Çekoslovakya Darbesi

Çekoslovakya Cumhuriyeti’ nin kurulmasından sonra ülkenin ilk devlet başkanı olan Mazaryk, Çekoslovakya’yı, Birinci Cumhuriyet (1918-1938) döneminde başarıyla yönetti. 1935’te Mazaryk’in yerine devlet başkanı seçilen Eduard Beneş döneminde ülke toprakları Macaristan, Polonya ve Almanya arasında paylaşıldı; Rutenya Bölgesi özerklik kazandı. Beneş’in ayrılışından sonra İkinci Cumhuriyet dönemi başladı. 30 Kasım 1938’de, Beneş’in yerine Hache devlet başkanlığına getirildi. Hache, Hitler’in tehditleri karşısında Çek halkının yazgısını Nazilerin ellerine bırakmak zorunda kaldı.

15 Mart 1939’da, Alman Orduları ülkeyi ele geçirerek Bohemya-Moravya Koruma Bölgesi’ni kurdular. Slovaklar, Nazilerin baskısıyla bağımsız bir cumhuriyet kurarken Macaristan Rutenya’yı ele geçirdi. İkinci Dünya Savaşı’nda Çekler, 250 bin kayıp verdiler. 1945’te, Alman birliklerinin Çek ve Slovak topraklarından çıkarılmasından sonra iki topluluk yeniden birleşti. Ancak Slovaklar, Çeklerle eşit bir konum kazanamadılar. Savaş sırasında, eski devlet başkanı Beneş, Londra’da özgür Çekoslovakya Hükümeti’ni kurdu. Beneş, önceleri bir Çekoslovakya-Polonya Federasyonu kurmayı düşünürken, Polonya’nın Sovyetler ile çatışması üzerine bu düşünceden vazgeçerek Sovyetler ile karşılıklı bir yardım antlaşması imzaladı. Sovyet Ordusu Alman birliklerini ülke topraklarından çıkartarak Çekoslovakya’ya 1919’daki sınırlarını kazandırdı. (Rutenya SSCB’ye bırakıldı).

Çekoslovakya Bayrağı

Özgür Çekoslovakya Hükümeti’nin ülkeye dönmesinden sonra Üçüncü Cumhuriyet (1945-1948) dönemi başladı. Mayıs 1946 Seçimleri’nde, Komünist Parti Başkanı Klemens Gottwald’ın önderliğinde Sosyal Demokratlarla Komünistler bir koalisyon hükümeti kurdular. Toprak reformuyla yoksul köylülere 1.700.000 hektarlık toprak dağıtıldı; bankalar, madenler, endüstrinin 2/3’ü devletleştirildi. Eylül 1948’de ölen Devlet Başkanı Beneş’in yerini Gottwald aldı (7 Haziran 1948). 9 Mayıs 1948 Anayasası ile halk demokrasisine geçildi. Haziran 1948’de Sosyal Demokrat Parti, Komünist Partisi ile birleşti. Sovyet yapısı örnek alındı.

1949-1953 dönemini kapsayan beş yıllık planda ağır endüstrinin geliştirilmesine, ekonomide merkez planlamasına ağırlık verildi. Dine karşı bir tutum takınıldı. Tek parti devleti kurulurken, Stalinci bir yol izlemeye başlandı, karşıt görüştekiler partiden çıkarıldı. 1953’te Gottwald’ın ölümünden sonra yerine Zapotocky geçti. Bu dönemde Çekoslovakya, Varşova Paktı’na girdi (1955).

1957’de Zapotocky’ nin ölümünden sonra devlet başkanlığına getirilen Komünist Partisi Merkez Komitesi Birinci Sekreteri Antonin Novotny, 1968’e kadar bu görevde kaldı. 1968’de, Komünist Partisi Birinci Sekreterliği’ne Alexander Dubçek, devlet başkanlığına Ludvik Svoboda getirildi. Dubçek’in sekreterliği döneminde baskılar azaltıldı. Bu çabalar toplumun çeşitli kesimlerinin geniş desteğini gördüyse de Sovyetler ve öteki Varşova Paktı ülkeleri bu gelişmelerden hoşnutsuzluk duymaya başladı. 21 Ağustos 1968’de, Varşova Paktı’na bağlı birlikler, ülkenin önemli kentlerine girdiler.

Ülke içindeki ve dışındaki tepkiler Ekim 1968’de birliklerin büyük bölümünün çekilmesini sağladı. Başlangıçta, Dubçek ve arkadaşlarına görevleri geri verildiyse de, Nisan 1969’da Parti Birinci Sekreterliği’ne Gustav Husak atandı. Liberalleşme girişimlerini durdurdu. Husak 1975 ve 1980’de devlet başkanlığına da seçildi. 1981’de serbest sendika kurma hazırlıkları komitesi kurulduysa da Çekoslovakya’da Sovyetler’e bağlı zaman zaman sertleşen, zaman zaman yumuşayan politika sürdürüldü. Husak 1985’te üçüncü kez devlet başkanı seçildi. 1987’de, Sovyet lideri M. Gorbaçov‘un başlattığı Perestroyka, Çekoslovakya’ ya da sıçradı.

Aynı yıl Gorbaçov, Prag’da büyük coşkuyla karşılandı. Bir süre sonra Husak görevinden istifa etti; yerine Miloş Jakeş getirildi. 1989’da öteki Doğu Bloku ülkelerinde olduğu gibi Çekoslovakya’da da olaylar hızla gelişmeye başladı. Yıl sonunda A. Dubçek Federal Meclis başkanlığına, yazar Vaclav Havel devlet başkanlığına getirildi. Nisan 1990’da ülkenin yeni adının Federatif Çek ve Slovak Cumhuriyeti olduğu açıklandı; sosyalist ekonomi yerine serbest pazar ekonomisine geçildi. 9 Haziran 1990’da yapılan serbest genel seçimlerde, Sivil Form (demokratik güçler) 300 milletvekiliğinden 169′ unu kazanırken Komünist Parti oyların ancak % 12’sini alabildi. Devlet Başkanı Havel, başbakanlığa M. Calfa’yı getirdi.

Parlamento, 1992’de aldığı bir karar gereğince Çekoslovakya’nın Çek ve Slovak devletleri olarak 1 Ocak 1993′ te ikiye ayrılmasına karar verince Çekoslovakya Devleti de tarihe karışmış oldu.