Taşların çözülmesi ve toprak oluşumu nasıl gerçekleşir? Toprak oluşumunda etkili olan faktörler, çözülme çeşitleri hakkında bilgi.
Çözülme İle Toprak Oluşumu Arasında Nasıl Bir İlişki Vardır?
Taşların Çözülmesi ve Toprak Oluşumu
Çözülme
Kayaların dış kuvvet ve olaylarla, zaman içinde ufalanıp dağılmalarına çözülme denir. Çözülen kayalar ise, dış kuvvetlerce daha kolay aşındırılır. Bu nedenle, bir bölgede çözülme ne denli fazla ise, aşındırma da o kadar hızlı olur.
Çözülme olayı, oluşum türüne göre üçe ayrılır.
a. Mekanik (Fiziksel) Çözülme
Mekanik çözülmeye yol açan temel faktör, günlük sıcaklık farkının fazla oluşudur. Sıcaklık farkının fazla olması nedeniyle kayalar çatlayarak ufalanır.
Mekanik çözülmeye yol açan faktörler şunlardır:
***Sıcaklık farkları
***Dış kuvvetlerin aşındırması
***Buz çatlatması
***Tuz çatlatması
***Beşeri faktörler
Mekanik çözülme; çöller, karaların iç kesimleri, yüksek dağlık alanlar ve kutup bölgelerinde çok fazladır.
Türkiye’de mekanik çözülmenin en fazla olduğu yerler; Doğu Anadolu, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’dir. En az olduğu yerler ise, sıcaklık farkının az olduğu Karadeniz kıyılarıdır.
Mekanik çözülmenin Dünya’da en fazla görüldüğü iklim bölgeleri şunlardır:
***Çöl
***Orta kuşak karasal
***Tundra iklimi
Dünya’da en az görüldüğü iklim bölgeleri şunlardır:
• Ekvatoral
• Muson
• Okyanus iklimi sahalarıdır.
b. Kimyasal Çözülme
Havadaki gazlar (özellikle CO2 ve O) ve suyun etkisiyle taşların bileşimleri değişerek, minerallerinin ayrış-masıyla kimyasal çözülme oluşur. Kayanın cinsi de kimyasal çözülmede etkilidir. Kimyasal çözülme karstik kayaçların yaygın olduğu yerlerde daha hızlıdır. Örneğin Akdeniz Bölgesi’nde Toros Dağları’ndaki mağaralar bu şekilde oluşmuştur. Bu tür çözülmeler sıcak – nemli iklim bölgelerinde daha fazla ve daha kolay meydana gelir. Çünkü kimyasal ayrışmada suya ihtiyaç vardır. Ayrıca sıcaklık yükseldikçe kimyasal reaksiyonlar hızlanır. Aynı oranda yağış miktarına sahip olan yerlerden sıcaklık ortalaması yüksek olan yerde kimyasal çözülme daha fazladır. Kimyasal çözülmenin Dünya’da en fazla olduğu yer Ekvatoral bölgedir. Bunun dışında; Muson, Ilıman Okyanus ve Akdeniz iklimi görülen yerlerde de kimyasal çözülme çoktur. Kimyasal çözülmenin en az görüldüğü iklimler ve bölgeler ise 30° enlemlerindeki dinamik yüksek basınç alanları (çöller), karasal iklim bölgeleri ve kutup çevreleridir.
c. Organik (Biyolojik) Çözülme
Bitki kökleri ya da bitki kalıntılarının suda erimesiyle oluşan asltin etkisiyle kayaların çözülmesi olayıdıP. Organik çözülmede, toprakta yaşayan çeşitli canlıların da etkisi vardır.
TOPRAK
İçinde canlı organizmaların ve canlı artıklarının bulunduğu, taşların ufalanmasıyla oluşmuş örtüye toprak denir. Toprağın ana kaynağı taşlardır. Taşların fiziksel ve kimyasal çözülmesi toprak oluşumu için ilk şarttır. Kimyasal çözülme toprak oluşumunu hızlandırır. Çöllerde toprak oluşumunu geciktiren temel faktör kimyasal çözülmenin yetersiz oluşudur.
Toprakların oluşumunda;
***İklim
***Ana kayanın yapısı
***Hem mekanik hem de kimyasal çözülmenin yeterli ölçüde gerçekleşmesi
***Bitki örtüsü
***Eğim durumu
***Zaman etkilidir.
Toprakların önemli bir özelliği de içinde canlıların (çeşitli böcek, solucan ve mikroorganizmaların) bulunmasıdır. Ayrıca toprakta hava ve su da bulunur. Bu nedenle toprak, canlı bir örtü olarak kabul edilir.
