Dilmaçoğulları Beyliği ne zaman ve nerede kurulmuştur? Dilmaçoğulları Beyliği’nin tarihçesi, özellikleri hakkında bilgi.
Dilmaçoğulları; Anadolu Türk Beyliğidir (1085-1394).
Kurucusu Dilmaçoğlu Mehmet Bey. Bitlis ve Er-zen’de egemenlik kurdu. Doğu Anadolu’da kurulmuş öteki beylikler gibi Dilmaçoğulları Beyliği’nin tarihinde de karanlık noktalar olması nedeniyle Dilmaçoğlu Mehmet Bey’in kaç yıl hüküm sürdüğü, ne zaman öldüğü ve dönemindeki olaylar kesin olarak bilinmemektedir. Yerine geçen Hüsamüddevle Yelteğin 1100’e doğru Erzen Kenti’ni de alarak topraklarını genişletti. Ölümü üzerine beyliğe oğlu To-gan Arslan geçti (1104). Önceleri Anadolu Selçuklu Sultanı 1. Kılıç Arslan’a (1032-1107) tabi olan Togan Arslan, onun ölümünden sonra Ahlatşahlara bağlandı. Ahlatşahlar Beyi Zahirettin İbrahim’in (1112-1127) zayıf yönetiminden yararlanan Togan Arslan, Meyyafarikin’e bağlı 25 köyü ele geçirdiği gibi bağımsızlığını da ilan etti (1115). Ancak bu bağımsızlık kısa sürdü ve Artukoğulları Beyi İlgazi’ye bağlandı. Onunla birlikte Haçlılara ve Gürcülere karşı savaştı (1119). Togan Arslan’ın Artuklulara bağlı olmasına kızan Ahlatşahlar Beyi İbrahim, Togan Arslan’ın üzerine yürüdü, yenilgiye uğrattı ve merkez Bitlis’i kuşattıysa da bir sonuç alamadı (1124). Daha sonra Hısn Keyfa Artuklulardan Rüknettin Davut da bir sonuç alamadan Bitlis’i kuşattı. Musul Atabeyi İmadettin Zengi’nin Bitlis’i ele geçirme girişimini (1134) de savuşturan Togan Arslan’ın 1137’de öldüğü bazı kaynaklarda belirtilir. Yerine geçen oğlu Hüsamüddevle Kurti, babasının döneminde Gürcülerden Dovin Kenti’ni alarak (1130) kendini kanıtlamıştı. Kısa süren saltanatının son yıllarına doğru Artuklu Beyi Timurtaş’ın korumasına girdi. Kurti’ nin 1143’te ölümü üzerine yerine önce kardeşi Yakut Arslan, onun kısa süre sonra ölmesi üzerine de ikinci kardeşi Fahrettin Devlet Şah geçti (1145). Devlet Şah’ın uzun süren saltanat döneminde Gürcüler Dovin Kenti’ni ele geçirip yağmaladılar (1162). Bunun üzerine Devlet Şah, Irak Selçuklu Sultam Arslan Şah’ın önderliğinde bir orduyla Gürcülerin üzerine yürüdü ve yenilgiye uğratarak topraklarından bir bölümünü geriye aldı. Bu arada Artuklu Beyi Necmettin Alp ile arası bozulan Devlet Şah, tek başına ona karşı koyamayacağını anlayınca Artukluların korumasına girdi ve böylece savaşın önüne geçti (1175). Güneydoğu Anadolu topraklarını ele geçirmeyi amaçlayan Selahattin Eyyubi’ye karşı birleşen beyler arasında yer alan Devlet Şah, Selahattin Eyyubi’den çekinen öteki beyler gibi Mardin’in Kızıltepe yöresine dağıldı (1183). Devlet Şah’ın 1192’de ölümü üzerine Ahlatşahlar beyi Begtimur Bitlis’i ele geçirdi. Bunun üzerine oğlu Hüsamettin Tuğrul egemenlik alanını Erzen’e taşıdı. Bu sırada Harizmşahlardan Celalettin Mengübirti, Erzen üzerine yürüdü (1129). Tuğrul, Celalettin’in korumasına girmek koşuluyla Erzen ve çevresini kendisine bırakmasını istedi. İsteği kabul edilince bir süre Harizmşahlar’ın korunmasında varlıklarını sürdüren Dilmaçoğulları, daha sonra İlhanlı Hükümdarı Hülagu’nun egemenliğine girdi (1259). 1339’da İlhanlı Devleti’nin yıkılmasına kadar siyasal etkinliklerini yitiren Dilmaçoğulları’nın başında adları bilinen ancak hükümdarlık yılları bilinmeyen şu beyler vardı; I. Melik Salih, İmadettin Devlet Şah, İzzettin Mehmet Cemalettin, II. Melik Salih, 1372’de öldüğü bilinen Melik Hamza’ dan sonra bey olan Sultan Ali son Dilmaçoğlu beyidir. 1394’te Timur’u armağanlarla karşılayarak beyliğini yağmadan kurtardı. Timur’un Anadolu’dan çekilmesinden sonra Dilmaçoğulları Beyliği Akkoyunluların egemenliğine girerek tarih sahnesinden silindiler.
