Eli Whitney kimdir ve ne yapmıştır? Çırçır makinesinin mucidi olan Eli Whitney’nin hayatı, çalışmaları ve kölelik tarihindeki etkileri.
Eli Whitney
- Meslek: Mucit
- Doğum tarihi: 8 Aralık 1765 Westborough, Massachusetts
- Ölüm: 8 Ocak 1825 New Haven, Connecticut’ta
- En çok bilinen özelliği: Çırçır makinesini icat etmek
Eli Whitney, pamuk çırçır makinesinin icadıyla Amerika Birleşik Devletleri’nin güneyindeki tarihin akışını değiştirdi. Birçok güneyli toprak sahibinin pamuk mahsullerinden zengin olmasına yardımcı oldu. Ancak kölelere olan talebi de artırdı.
Eli Whitney nerede büyüdü?
Eli Whitney, 8 Aralık 1765’te Westborough, Massachusetts’te Eli ve Elizabeth Whitney’in çocuğu olarak dünyaya geldi. İki erkek kardeşi ve bir kız kardeşiyle birlikte çiftlikte büyüyen Eli, babasının atölyesinde çalışmaktan zevk alıyordu.
Genç Eli, çiftçilikten çok aletlere ve makinelere ilgi duyuyordu. İşlerin nasıl yürüdüğünü anlamayı severdi. Bir gün, nasıl çalıştığını görmek için babasının değerli saatini parçalara ayırdı. Sonra tekrar bir araya getirmesi gerekeceğini yoksa başının büyük belaya gireceğini anladı. Küçük parçaları dikkatlice yeniden birleştirdi ve neyse ki saat gayet iyi çalıştı.
Erken kariyer
Whitney, liseden sonra Yale Koleji’ne girdi. Orada matematik, Yunanca, Latince ve felsefe dahil olmak üzere çeşitli konularda ders aldı. 1792’de mezun olduktan sonra hukuk okumayı umuyordu, ancak parası yetersiz olduğu için Georgia’da öğretmen olarak bir işi kabul etti.
Whitney, Georgia’ya seyahat ederken Bayan Greene adında bir bayanla tanıştı. Bayan Greene, Devrim Savaşı kahramanı General Nathaniel Greene’in dul eşiydi. Georgia’da Mulberry Grove adında büyük bir çiftliğe sahipti. İkili arkadaş oldu ve Whitney öğretmenlik işini geri çevirip Mulberry Grove’da kalmaya karar verdi.
Farklı Pamuk Çeşitleri
Mulberry Grove’da iken Whitney pamuk üretimini öğrendi. Çoğu ekim alanının yalnızca “kısa elyaf” pamuk adı verilen bir pamuk türü yetiştirebileceğini keşfetti. Bununla birlikte, kısa elyaf pamuğun temizlenmesi zor ve pahalıydı. Tohumların elle alınması gerekiyordu. Bu nedenle, Güney’deki birçok toprak sahibi pamuk yetiştirmeyi bırakmıştı.
Çırçır Makinesi
Whitney, makine yapmaktan ve sorunları çözmekten zevk alıyordu. Pamuktaki tohumları temizlemeye yardımcı olacak bir şeyler bulabileceğini düşündü. Eli, o kış çırçır diye adlandırdığı bir makine icat etti. Pamuk liflerini içinden geçirmek için küçük kancalarla birlikte bir tel ızgara kullandı. Yeni makinesi, birkaç saat içinde, birkaç işçinin bir günde yapabileceğinden daha fazla pamuğu temizleyebiliyordu.
Patentler için Mücadele
Eli Whitney çırçır makinesi
İş ortaklarının yardımıyla Whitney, yeni icadı için bir patent aldı ve servet kazanmak için planlar yaptı. Ancak işler yolunda gitmedi. İnsanlar yeni makinesini kopyaladılar ve hiçbir şey alamadı. Onlarla mahkemede savaşmaya çalıştı ama parası yetmedi.
Kölelik Üzerindeki Etkisi
Whitney, patenti konusunda zengin olmasa da, Güney’deki birçok toprak sahibini zengin yaptı. Artık çırçır kullanarak pamuk mahsullerinden çok para kazanabiliyorlardı. Bu, tarlalardan pamuk toplamak için daha fazla köleye ihtiyaç duyulması gibi istenmeyen bir sonuca yol açtı. Sonraki birkaç yıl içinde köleler, plantasyon sahipleri için daha da önemli ve değerli hale geldi. Bazı tarihçiler pamuk çırçır makinesinin kölelik üzerindeki etkisini, İç Savaş’ın nihai nedeni olarak gösteriyor.
Daha Sonraki Yaşam ve Ölüm
Whitney, pamuk çırçırından zengin olmasa da ünlü oldu. Ününü, üretimde değiştirilebilir parçalar fikri için kullandı. Hükümetle tüfek üretimi için bir sözleşme imzaladı. Seri üretim fikrinin gelişmesinde önemli bir rol oynadı.
Whitney 9 Ocak 1825’te kanserden öldü.
