Fidias (Phidias) kimdir? Parthenon’un yapımını yönetmiş olan antik dünyanın ünlü heykelcisi Fidias (Phidias) hakkında bilgiler.
Fidias (Phidias) Kimdir?
Fidias (Phidias), pheidias olarak da yazılır (ü. iö y. 490-430) Parthenon’un yapımını yönetmiş Atinalı heykelci. Bu tapmakta yer alan en önemli heykelleri gerçekleştirdiği gibi, bütün kabartma ve bezemeleri de büyük bir olasılıkla kendisi tasarlamış ve yapımlarını denetlemiştir. Onun tanrıları gördüğü ve görüntülerini yapıtlarıyla insanlara aktardığı söylenirdi. Athena ve Zeus’un bugüne değin geçerliliğini sürdüren genel tiplerini yaratan da Phidias’tır. Yaşamı üzerine çok az şey bilinmektedir. İÖ 449’da Perikles’in başa geçmesiyle Atina’da kapsamlı bir bayındırlık etkinliği başlamış ve Phidias bu etkinliği yönetmekle görevlendirilmişti. En önemli yapıtları, günümüze yalnızca kopyalan ulaşan Atina Akropolisi’ndeki “Athena Promakhos”, “Limni Athenası” ile Parthenon’daki büyük “Athena Parthenos” heykeli, Olympia’daki Zeus Tapınağı için yaptığı büyük boyutlu, oturan “Zeus” heykeliydi.
İÖ y. 456’da tamamlanan 9 m boyundaki tunç “Athena Promakhos”, Atina’ da o döneme değin dikilen en büyük heykeldi. “Limni Athenası” ise İÖ 451-448 arasında Lemnos’a (Limni) gönderilen Atinalı koloniciler tarafından tanrıçaya adanmak üzere ısmarlanmıştı. Bologna’daki bir Athena başı ile Dresden’deki iki Athena heykelinin Phidias’ın bu tunç yapıtının mermer kopyaları olduğu sanılmaktadır.
Phidias’ın Parthenon için yaptığı büyük “Athena Parthenos” heykeli İO 438’de tamamlandı ve tanrıçaya adandı. Altın ve fildişinden yapılan özgün yapıt yaklaşık 11,5 m boyundaydı. Günümüze birkaç kopyası kalmıştır. Bunların en önemlileri, Roma dönemine ait “Varakion” (İS y. 130,, Ulusal Arkeoloji Müzesi, Atina) ve İO y. 160’ta Pergamon’daki (Bergama) kraliyet kütüphanesinin ana salonu için yapılmış olan bir Helenistik dönem kopyasıdır (Prusya Kültür Varlıkları Devlet Müzesi, Berlin).
Antik Çağ yazarları Olympia’daki Zeus Tapınağı için yaptığı Zeus heykelini Phidias’ın başyapıtı kabul ederlerdi. Vücudu fildişinden, giysileri ise altından olan bu heykel normal insan boyunun yaklaşık yedi katı (13 m) büyüklükteydi ve tapınağın tavanına kadar yükseliyordu.
Phidias’ın yaşamının son yılları bir sır olarak kalmıştır. Perikles’in düşmanları tarafından “Athena Parthenos” heykelinden altın çalmakla suçlanan Phidias bu savı çürütmeyi başarmış, ama ardından heykelindeki kalkana Perikles’le kendinin portlerini eklediği için dinsizlikle suçlanmış ve hapse atılmıştır. Yakın zamana değin Phidias’ın hapse atıldıktan hemen sonra öldüğü düşünülmüşse de, artık Elis’e sürgün edildiği ve orada oturur durumda bir Zeus heykeli üzerinde çalıştığı ileri sürülmektedir. Olympia’da Phidias’ın olduğu sanılan bir atölye ile Zeus’un giysilerinin yapımı için kullanıldığı sanılan pişmiş topraktan birkaç kalıp bulunmuştur.
Phidias Parthenon’un heykel ve kabartmalarının gerçekleştirilmesini de yönetmişti. Elgin Mermerleri olarak anılan bu yapıtların büyük bölümü bugün British Museum’da bulunmaktadır. Öteki birkaç heykeli de Phidias’ın yaptığı ileri sürülmekle birlikte, bunların hiçbiri kesin değildir.
Phidias’ın günümüze ulaşmış yapıtları üslubuna ilişkin önemli ipuçları verir. Özellikle hareketin vurgulandığı bazı kabartmalarında bile anıtsallık egemendir. Yapıtlarından belli olduğuna göre insan vücudunun yapısını çok iyi kavramış, ama bunu abartılı değil, denetimli ve uyumlu hareketler içinde betimlemeyi seçmiştir. Dolayısıyla Phidias, İÖ 5. yüzyılın sonlarında ve 4. yüzyıl (Klasik dönem) boyunca Yunan sanatında geçerli olan klasik, idealist üslubun başlatıcısı olarak nitelendirilebilir.
