Fiil Çekim Ekleri nelerdir? Fiil Çekim Ekleri çeşitleri, sınıflandırılması, örnekleri, özellikleri, konu anlatımı.
Fiil Çekim Ekleri
Fiil çekim ekleri, fiil kök ve gövdelerindeki hareketleri kişi ve nesnelere bağlamak, isimler ile fiiller arasında geçici anlam ilişkileri kurmak için kullanılan eklerdir.
Türkçede fiil çekimi, fiil kök ve gövdelerine şekil ve zamanı içine alan kip eki ile şahıs eklerinin getirilmesiyle karşılanır.
1- Şekil ve Zaman (Kip) Ekleri:
Fiil kök ve gövdeleri de isimler gibi çekim ekleriyle kullanım alanına çıkabildikleri için bunların da çekim eklerine ihtiyacı vardır. Fiillere gelen şekil ve zaman ekleri, bu oluş ve kılışın ne zaman ve nasıl gerçekleştiğini bildiren eklerdir.
Çekimli fiillerdeki oluş ve kılış biçimi kip terimi ile karşılanır. Demek oluyor ki bütün çekimli fiillerde şekli içine alan bir kip vardır. Ancak, bir kısım fiil çekimlerinde, zaman kavramı kipin içine girmiştir. Bu nedenle bu türlü çekimlerde, kipin içinde aynı zamanda zaman ifadesi de yer almış bulunmaktadır. Bundan dolayı da şekil ve zaman ekleri kip ekleri diye adlandırılır.
Türkiye Türkçesinde iki çeşit kip vardır: Bildirme kipleri ve tasarlama kipleri.
a- Bildirme Kipleri:
Bildirme kipleri, fiilin gösterdiği işin ya olup bittiğini, ya olmakta olduğunu yahut da olacağını gösteren kiplerdir. Bu kipler şu şekildedir:
1- Belirli Geçmiş Zaman:
- gel-di-m
- gel-di-n
- gel-di
- gel-dik
- gel-di-niz
- gel-di-ler
2- Belirsiz Geçmiş Zaman
- gel-miş-im
- gel-miş-sin
- gel-miş
- gel-miş-iz
- gel-miş-siniz
- gel-miş-ler
3- Geniş Zaman
- gel-ir-im
- gel-ir-sin
- gel-ir
- gel-ir-iz
- gel-ir-siniz
- gel-ir-ler
4- Şimdiki Zaman
- sev-iyor-um
- sev-iyor-sun
- sev-iyor
- sev-iyor-uz
- sev-iyor-sunuz
- sev-iyor-lar
5- Gelecek Zaman
- bil-ecek-im
- bil-ecek-sin
- bil-ecek
- bil-ecek-iz
- bil-ecek-siniz
- bil-ecek-ler
b- Tasarlama Kipleri:
Tasarlama kipleri, fiilin gösterdiği oluş ve kılışın daha gerçekleşmemiş; ancak, tasarlanmış olduğunu bildiren kiplerdir.
1- İstek Kipi
1. şahısta zaman içinde emir çekiminde bir anlam kayması olmuştur ve şahıs emir çekimi istek 1. şahıs için kullanılır olmuştur. Yoksa tarihi dönem]e de ve ağızlarda istek için şu kullanıma rastlanır: gel-e-m, gel-e-k vb.
- koş-a-yım
- koş-a-sın
- koş-a
- koş-a-lım
- koş-a-sınız
- koş-a-lar
2- Şart Kipi
Bu şeklin yalnız başına kullanıldığında istek anlamı da yüklendiği kesindir. Bu yüzden şart anlamı birleşik çekimlerde daha açıktır: gel-ecek-se-m, koş-ar-sa-nız vb.
- yaz-sa-m
- yaz-sa-n
- yaz-sa
- yaz-sa-k
- yaz-sa-nız
- yaz-sa-lar
Gereklilik Kipi
- bul-malı-yım
- bul-malı-sın
- bul-malı
- bul-malı-yız
- bul-malı-sınız
- bul-malı-lar
Emir Kipi
- koşayım
- koş
- koş-sun
- koşalım
- koş-un/koş-unuz
- koş-sunlar
2- Şahıs Ekleri:
Şahıs ekleri çekimli fiillerdeki oluş ve kılışların kim ya kimler tarafından yapıldığını gösteren eklerdir. Bilindiği üzere fiillerdeki soyut nitelikli oluş ve kılışlar, ancak bunlara şahıs eklerinin getirilmesiyle biçimlenip somutlaşabilmekte, bu oluşların kişi ve nesnelerle olan doğal bağlantısını kurabilmektedir.
Türkiye Türkçesinde teklik ve çokluk biçimleriyle altı türlü şahıs eki vardır.
Teklik 1. Şahıs Ekleri
-m/-ım, -im, -um, -üm: bildi-m, bilir-im, biliyor-um, bilecek-im, bilmiş-im,
Teklik 2. Şahıs Ekleri
-n/-sın, -sin, -sun, -sün: bildi-n, bilir-sin, bileceksin, bilmişsin, bilmeli-sin vb.
Teklik 3. Şahıs Ekleri
Bu şahıs, eksizdir. Emir kipi (al-sın, bil-sin vb.) dışındaki bütün kipler bir şahıs eki almadan üçüncü şahsı karşılarlar: bildi, bilir, biliyor, bilecek, bilmeli vb.
Çokluk 1. Şahıs Ekleri
-k/-ız, -iz, -uz, -üz: tuttu-k, tutar-ız, tutuyor-uz, tutacak-ız, tutmuş-uz vb.
Çokluk 2. Şahıs Ekleri
-nız, -niz, -nuz, -nüz / -siniz, -siniz, -sunuz, -sünüz: okudu-nuz, okursunuz, okuyorsunuz, okuyacaksınız vb.
Çokluk 3. Şahıs Ekleri
vardı-lar, varır-lar, varıyor-lar, varacak-lar, varmalı-lar vb.
3- Soru Eki:
İsimlerde olduğu gibi yine ünlü uyumuna giren mı / mu? ekiyle karşılanır. Yalnız ekin fiildeki yeri açısından kiplere göre bazı değişiklikler göze çarpar. Örneğin gittin mi? gibi belirli geçmiş zaman kipinde mı?/mu?, eki şahıs ekinden sonra geldiği halde, gelir misin? gibi geniş ve gelecek zaman kiplerinde, kip eklerinden sonra, şahıs eklerinden önce gelir. Ekin öncelik ve sonralık durumu birleşik kip çekimlerinde de görülür: verdiniz miydi?, verirler miydi?, veriyor muydu?, verecekler miydi?, verecekler miymiş? vb.
