Fizik hakkında kısa bilgi ve Fizik’te kullanılan ölçüler ve birimler ve birimlerin nerelerde kullanıldığı ile ilgili bilgiler
Fizik maddede, esas yapı değişmeksizin, meydana gelen olayları inceler, bunları kurallara, kanunlara bağlar. Tabiatı araştıran, türlü olayların nedenlerini inceleyen bir bilim dalıdır. Duyu organlarımızla varlığını anladığımız cisimleri, bunların değişik koşullar altındaki hallerini de hep fizik inceler.
Fizik de, kimya da maddeyi incelerler. Yalnız, bunlardan her biri maddeyi başka başka açılardan ele alır: Fizik maddenin yapısı, ısı, elektrik iletkenliği, rengi, kokusu, tadı ile uğraşır. Kimya ise, maddelerin birbirleriyle olan birleşme özelliklerini, su ile, ya da başka sıvılarla olan bağlantılarını, * çeşitli şekillere dönüşmesini, birbirlerine etkilerini inceler.
Fiziğin çok geniş bir inceleme alanı vardır. Atomları meydana getiren küçük zerreler, bunların birbirini etkilemesiyle molekül’lerin meydana gelmesi hep birer fizik konusudur. Maddenin bu özelliğini de fizik bulmuştur. Kimya ise, kimyasal bileşimlerin incelenmesinde fiziğin verdiği bu esastan yararlanır. Biyoloji, tıp hem fizikten, hem kimyadan yararlanarak çalışır. Demek ki, bütün bilimler, temelde fiziğe bağlıdır. Ayrıca, ısı, ses, cisimler, kuvvet, iş, enerji, elektrik, ışık… hepsi fiziğin incelediği konular arasındadır.
ÖLÇÜLER, BİRİMLER
Ölçme, hesaplama fizikte çok önemli bir yer tutar. Öyle ki «fizik ölçmeyle işe başlar» diyebiliriz. Her türlü ölçünün de kendine göre birim’leri vardır.
Şöyle bir örnek alalım: Çelik-çomak oynuyorsunuz. Çeldiğiniz çomak bir süre havada uçtuktan sonra yere düştü. Ne kadar uzağa gittiğini anlamak için ne yaparsınız? Aradaki uzaklığı adımlarınızla ölçersiniz değil mi? işte, burada adım da bir birimdir. Çomağın ne kadar uzağa düştüğünü de «7 adım», ya da «10 adım» deye belirtirsiniz. Gene deyelim ki, elinizdeki bir sopanın boyunu ölçeceksiniz. Hemen karışlar, «4 karış» dersiniz. Burada da karış bir birimdir.
Gene, arkadaşlarınızla oynarken, bir kaptaki suyun ne kadar olduğunu anlamak istediniz. Ne yaparsınız? Bir bardakla boşaltarak ölçer: «Bu kap 8 bardak su alıyor.» dersiniz. Burada da bardak bir birimdir. Başka bir örnek: Arkadaşınız kaç gün hasta yattığınızı sordu. «8 gün» dediniz. Bu örnekte de gün bir birimdir.
Bu örnekler, her türlü ölçünün bir birimle anlatılması gerektiğini açıkça göstermektedir.
Bir sayı — 8, ya da 10 — tek başına anlamsız rakamdır. Ama, 8 bardak, 10 adım deyince belirtmek istediğiniz ölçü anlaşılır. Bu da, bize ölçülerde iki ana unsurun gerekli olduğunu gösteriyor:
1) Rakam,
2) Birim.
Bir ölçünün doğru anlatılabilmesi için, yalnız rakamla birim de yetmez. Birimin ölçülen şeyin cinsine uyması da ölçünün şartlarından biridir. Bir kaptaki suyun miktarını anlatmak için «8 adım», uzaklığı anlatmak için «3 bardaklık yol» diyemeyiz. Bu da bize, ölçülerin, cinslerine göre değişik birimleri olduğunu gösterir.
Fizikte üç temel birim vardır:
1) Uzunluk,
2) Ağırlık,
3) Zaman.
İnsanlar ilk birimleri insan vücudunun çeşitli parçalarını esas alarak yaptılar: Parmak, karış, avuç, adım, ayak gibi. Başka çeşit ölçülerde de, bir insanın bir günde yapabileceği şey birim olarak alınıyordu: «3 günlük yol», «6 günlük iş» gibi. Zamanla birimlerde de değişiklikler oldu, belirli birimler kesinlik kazandı.
UZUNLUK, YÜZEY, HACİM BİRİMLERİ
Uzunluk birimi metre’dir. Metrenin «askatları» ile «katları» da vardır. Metre sistemi 10’lu esasa dayanır. Askatlar, katlar hep onar onar küçülür, ya da büyür.
Metrenin askatları:
Desimetre (dm): Metrenin onda biri.
Santimetre (cm): Metrenin yüzde biri.
Milimetre (mm): Metrenin binde biri.
Metrenin katları:
Dekametre (dam): 10 metre.
Hektometre (hm): 100 metre.
Kilometre (km): 1000 metre.
Yüzey ölçüleri de metre birimi ile ölçülür, metre biriminin kare’sı olarak belirtilir, ölçülen yüzeyin büyüklüğüne göre metrenin askatlarının, ya da katlarının kareleri olarak hesaplanır: Milimetrekare (mm2), desimetrekare (dm2), santimetrekare (cm2), metrekare (m2) gibi.
Hacim ölçüleri de, yüzey ölçüleri gibi metre ile ölçülür. Bu birimin küp’ü olarak belirtilir, ölçülen hacmine, büyüklüğüne göre, metrenin askatlarının, ya da katlarının küpleri olarak hesaplanır: Metreküp (m3), santimetreküb (cm3)…
AĞIRLIK VE SIVI ÖLÇÜLERİ
Alışveriş etmek için bakkala gittiğiniz zaman: «2 kilo pirinç, yarım kilo zeytin» istersiniz. Çerezciden 200 gram leblebi, 100 gram kıbrıs çiğdemi alırsınız. Bakkal terazisinin bir kefesine bir ağırlık koyar, öbür kefeye de kese kâğıdının içinde pirinci yerleştirir. Terazinin iki kefesi eşit olunca, istediğiniz kadar pirinç tartılmış demektir.
Eskiden bakkalların kullandığı bu teraziye adi terazi denirdi. Şu anda teknolojik ilerlemeler sayesinde elektronik tartılar kullanılmaktadır. Bir de yaylı terazi vardır. Bunda kefe yoktur. Bakkalın teraziye koyduğu eşyanın ağırlığım bir ibre gösterir.
Gazyağı alacaksınız, bakkal gazı litre denilen özel bir kapta ölçerek verir. Sütçü de sütü aynı şekildeki kaplarla ölçer. Bunlar, bir litrelik, yarım litrelik… ölçeklerdir.
Uzunluk, yüzey, hacim ölçülerinde, birim «metre» idi. Ağırlık, sıvı ölçülerinde ise birimin değiştiğini görüyoruz. Çünkü yüzeylerin iki boyutu vardır; boyutlar da, uzunluk ölçüsüyle ölçülür. Hacimlerin üç boyutu vardır; boyutlar da, uzunluk ölçüsüyle ölçüldüğü için, bunlarda ana birimin elbetteki metre olması doğaldı. Ancak, ağırlık, sıvı ölçmeye gelince iş değişiyor.
Ağırlık birimi gram, sıvı birimi ise litre’dir. Yalnız, bunlarda da asıl sistem gene, metre sistemi gibi, onludur. Bu bakımdan «gram» da, «litre» de metre sisteminin ağırlık ölçüleridir.
AĞIRLIK ÖLÇÜLERİ
Gramın askatları:
Desigram (dg): 1 gramın onda biri.
Santigram (cg): 1 gramın yüzde biri.
Miligram (mg): 1 gramın binde biri.
Gramın katları:
Dekagram (dkg): 10 gram.
Hektogram (hkg): 100 gram.
Kilogram (kilo) (kg): 1000 gram.
Miryagram: 10.000 gram (10 kilo).
Kental: 100.000 gram (100 kilo).
Ton: 1.000.000 gram (1000 kilo).
Litrenin askatları:
Desilitre (dl): 1 litrenin onda biri.
Santilitre (cl): 1 litrenin yüzde biri.
Mililitre (ml): 1 litrenin binde biri.
Litrenin katları:
Dekalitre (dkl): 10 litre.
Hektolitre (hkl): 100 litre.
Kilolitre (kl): 1000 litre.
ZAMAN BİRİMİ
Temel ölçülerden biri de zaman’dır. Zaman da kendine özgü bir birimle ölçülür. Zaman ölçümünde esas olarak Dünya’nın kendi çevresindeki dönüş süresi esas alınır. Buna 1 gün denir. 1 gün 24 saate bölünür. Zaman birimi saat’tir. Bir saat 60 saniye’ye bölünmüştür. 24 saat bir gündür. Dünya’nın Güneş çevresindeki tam bir dönüşü 365 gündür. Buna da yıl deriz. Ayrıca hafta (7 gün), ay da (30 gün) zaman ölçüleridir.
Günlük hayatımızda zamanla ilgili konulan daima zaman birimi ile anlatırız. «Okulun tatil olmasına üç ay kaldı»; «Ali beş gün hasta yattı»; «Bir saat sonra derse gireceğiz» gibi.
