Harzemşahlar kimlerdir? Harzemşahların nerede ve ne zaman yaşamışlardır? Harzemşahlar tarihçesi, hakkında bilgi.
Harzemşahlar; 11. yüzyıl sonlarında Harizm ve Horasan ile Maveraünnehr bölgelerinde kurulan Türk Devletidir.
Soyun kurucusu Anuşgitin Garçai, Garcistanlı bir Türk köledir. Oğlu Kutbettin Muhammet, Harzemşah unvanıyla babasının adına ülkeyi yönetmeye başladı. Selçuklulara bağlı olmakla birlikte 1098’den sonra gücünü giderek artırdı. Kutbettin Muhammet 1128’de ölünce yerine oğlu Atsız geçti. Selçuklu Sultanı babasının yolunda giderek Sencer ile iyi geçindi, onunla birlikte birçok sefere katıldı. Ancak bazı Selçuklu topraklarını ele geçirince, Sencer, Atsız’ı cezalandırmak için, Belh’ten üzerine yürüdü. 15 Kasım 1138’de yapılan savaşı, Atsız yitirdi, 10 binden fazla kayıp ve pek çok tutsak verdi. Harizm’in yönetimi kız kardeşinin oğlu Süleyman bin Muhammet’e verildi. Direnmeyi sürdüren Atsız, halkın da desteğiyle Selçukluları uzaklaştırmayı başardı. Harizm’e egemen olduktan sonra da Sultan Sencer’e bağlı kaldı. Katvan Savaşı’nda, Sencer’in Karahitaylara yenilmesi üzerine Sencer’in merkezi Merv’i, 1142′ de de Nişabur’u aldı. Sencer, 1144’te de, Harizm üzerine sefere çıkınca Atsız, yeniden Selçuklulara bağlandı. Süren çatışmalar 1148 Mayıs-Haziran aylarında yapılan uzlaşmayla sonuçlandı, Atsız yine Selçuklulara bağlandı. Atsız, 30 Temmuz 1156’da 59 yaşında ölünce, yerine oğlu İl-Arlan, Harzemşah hükümdarı oldu. Bir yıl sonra Sultan Sencer ölünce, İl-Arslan bağımsızlığını ilan etti. Nişabur’u merkez yaptı. Tus, Bistam ve Damgan’ı ele geçirdi. 1172’de Karahitay Ordusunu yenilgiye uğrattıysa da bu yıl içinde öldü. Yerine küçük oğlu Sultan Şah geçti. Sultan Şah, annesi Tarken Sultan ile ülkeyi yönetmeye çalışırken ağabeyi Alaattin Tekiş, kardeşinin çağrısına uymayarak Karahitaylara sığındı. Onların yardımıyla Harizm’i ele geçirdi. 1172’de yönetime el koydu. Harzemşahlar ailesinin en büyük kişiliği olarak kendisini gösterdi. Tekiş, Selçuklu Ordusu’nu bozguna uğrattı. (1174), kardeşi Sultan Şah annesiyle Dihistan’a kaçtı. 1197’de Horasan’ın merkezi Nişabur’u ele geçirdi. Büyük oğlu Muhammet’i buraya vali atadı. Rey yakınlarında Selçuklu Ordusu’nu yenilgiye uğrattı (1194), Hemedan ile birlikte, Irak-ı Acem, Harzemşahlar Devleti’ ne katıldı. Tekiş, bu başarıdan sonra sultan unvanını aldı. İsmaililerin elindeki bazı kaleleri de aldıktan sonra Harizm’e dönünce öldü (1200). Yerine oğlu Alaattin Muhammet geçti (1200). Merv ve Serahs yeniden Harzemşahların eline geçtiyse de, Gurlu Sultan Şihabettin, Harizm’e kadar ilerledi. Karasu’da 70 bin kişilik Harzemşah Ordusu’nu yenilgiye uğrattı. Şihabettin’i Batini öldürünce Alaattin Muhammet, Nişapur üzerine yürüdü, Herat’ı ve Belh’i ele geçirdi. 1207′ de büyük bir tehlike saydığı Karahitayların üzerine yönelip, onları yenilgiye uğrattı ve Buhara’ya girdi. Bu büyük zafer yüzünden kendisine İskender-i Sani (İkinci İskender) dendi. Harizm’e döndükten sonra, doğuda gerçek bir tehlike olarak ortaya çıkan Cengiz ile uğraşmak zorunda kaldı. Alaattin Muhammet, 1212’de Semerkant’ı ele geçirince, Karahanlı Hükümdarı Sultan Osman’ı öldürttü. Maveraünnehr Bölgesi bütünüyle Harzemşahların eline geçmiş oldu. 1214’e kadar Semerkant’ ta kaldı, Kıpçaklara karşı giriştiği seferde başarılı oldu (1215). Gazne valisi olan Alaattin Muhammet’in büyük oğlu Celalettin Harizmşah, Gurluların Hindistan dışındaki bütün topraklarını Harzemşahlar Devletine bağladı. Alaattin Muhammet’in 1217’deki İran Seferi, Bağdat üzerine gönderdiği büyük ordunun şiddetli kış yüzünden büyük kayba uğraması, Nişabur’a dönünce halifenin adını hutbeden kaldırtmasıysa halkın güvenini sarstı. Bir süre sonra, Otrar’da yaklaşık 500 kişilik bir Moğol kervanını öldürtmesi üzerine Alaattin Muhammet, Cengiz’in kızgınlığını üzerine çekti. 1220 yılı başında Cengiz Han, 200 bin kişiyi bulan büyük ordusuyla Harzemşahlar Devleti topraklarına girdi. Otrar, Sığnak,Cend ve Hocent Moğollar tarafından baştan başa yakılıp yıkıldı. Cengiz Han, Semerkant’ı ele geçirdikten sonra, ordularını daha küçük parçalara bölerek Harzemşah ülkesinin her yanını aldı.
Alaattin Muhammet, Irak Valisi olan oğlu Rüknettin’in yanına kaçtı. 1220′ de öldü. Onun ölümüyle Harizmşahlar Devleti dağıldı, ülkeyi Cengiz Han bütünüyle ele geçirdi. Alaattin Muhammet, Celalettin Mengübirti’yi kendisine ardıl ve veliaht atamıştı. Celalettin Harizmşah, bu duruma karşılık, Harizmşahlar Devleti’nin başına geçti. Harizm’e döndüyse de, Moğolların aklaşması ve bazı Türk beylerinin karşı koyması üzerine, Horasan’a çekildi. Ürgenç’te büyük bir kuvvetle kenti kuşatan Moğollara karşı dört ay direndiyse de, sonunda yenilerek. Harizm’i terketti. Bundan sonraki yaşamı serüvenlerle doludur. Devletinin enkazını toplamak için sürdürdüğü yoğun çabaları bir türlü sonuca ulaşamadı. O, bu direnciyle, Cengiz tehlikesinin batıya gelmesini, belli bir süre geciktirdi, savaşlarda gösterdiği yararlılıklarla da, Türk tarihinde bir kahraman olarak yer alır.
