İberler kimlerdir ve ne zaman, nerede yaşamışlardır? İberler halkının kültürleri, özellikleri, tarihleri hakkında bilgi.
İberler
İberler; İspanya’nın güney ve doğusunda yaşayan, sonraları bütün yarımadaya adını veren tarihöncesi halktır. İÖ 8-6. yüzyıllar arasında dalgalar halinde göç eden Keltler, İspanya’nın kuzey ve orta kesimine yerleşerek Portekiz ve Galicia’ya da geçmelerine karşın Tunç Çağını yaşayan yerli halka dokunmadılar. Yunanlı coğrafyacıların büyük bir olasılıkla Ebro Irmağından esinlenerek ırmağın güneydoğu kıyısındaki kabilelere verdiği İber adı, Eski Yunan tarihçisi Herodotos’un yaşadığı dönemde (İÖ 5. yy ortası) Ebro ve Huelva ırmakları arasında yaşayan bütün halklar için kullanılmaya başladı. Aralarında dil bağı olduğu sanılan bu halkların maddi kültürü, kuzey ve batıda yaşayan topluluklarınkinden oldukça farklıydı. Bununla birlikte Meseta Central bölgesinin kuzeydoğusundaki Katalonya ve Aragon’da olduğu gibi, İberlerle Keltlerin birlikte yaşadığı bölgeler de bulunmaktaydı.
Klasik tarihçilerin sözünü ettiği İber kabileleri arasında, topraklarının genişliği bakımından en önemlisi Bastetanilerdi. Almería ve dağlık Granada (Gırnata) bölgesini elinde tutan Bastetanilerin batısında yaşayan kabileler, Yunanlıların bölgeye verdikleri Tartessos adından dolayı genellikle Tartessoslular olarak anılır. Tartessoslular içinde en güçlü kabile Guadalquivir Vadisinde yaşayan Turdetanilerdi. Kuzeydoğuda ve Valencia kıyısında yaşayan kabileler, kültürel bakımdan Emporion (bugün Ampurias) ve Alicante bölgesindeki Yunan yerleşmelerinin, güneydoğudaki kabileler ise sonradan Kartaca yönetimine geçen Malaca (Málaga), Sexi (Almuñécar) ve Abdera’daki (Adra) Fenike ticaret kolonilerinin etkisi altındaydı.
Doğu kıyısındaki İber kabilelerinin, bağımsız kent devletleri çevresinde toplandıkları anlaşılmaktadır. Güneyde ise krallıklar kurulmuştu. Sevilla yakınlarında bulunan El Carambolo hazinesinin, Tartessos krallarından birine ait olduğu sanılmaktadır. Özellikle Despeñaperros, Los Santos ve Alcoy gibi dağlık bölgelerdeki tapınaklarda tunç ve pişmiş toprak (terra-cotta) figürler bulunmuştur. Ele geçirilen çeşitli seramikler de özgün İber üsluplarını yansıtır. Öte yandan Fransa’nın güneyinde, Sardinya’da, Sicilya’da ve Afrika’da yarımadadan ihraç edilmiş çanak çömleklere rastlanmıştır. Yunanlılarla yürütülen ticaret de çok gelişmişti. Buluntular arasında yer alan ve Iberlere özgü başlık ve süslemeleri yansıtan “Elche’li Hanım” büstü klasik çağın etkisini taşır. İberlerin ekonomisi zengin tarımın yanı sıra madenciliğe ve metal işlemeye dayanıyordu.
Hint-Avrupa ailesine bağlı olmayan İber dili, Roma döneminin ilk yıllarına değin varlığını sürdürdü. Doğu kıyısında kullanılan iber yazısı, 28 hece ve alfabetik karakterden oluşuyordu. Bir bölümü Yunan ve Fenike alfabelerinden alınan bu karakterlerin çoğunun kökeni bilinmemektedir. Bu yazıyla kaleme alınmış birçok yazıt günümüze ulaşmışsa da, İÖ 3. yüzyılda çeşitli kentlerin bastırdığı madeni paralardaki yer adları dışında pek az sözcük anlaşılabilmiştir. İberler Latin alfabesinin kullanılmaya başladığı Roma istilasına değin kendi yazı sistemlerini korudular. Bir zamanlar bugünkü Bask dilinin İber dilinden geldiği sanılıyordu. Ama günümüzde bilim adamları ikisinin birbirinden farklı diller olduğu kanısındadır.
