Dünya tarihinin en büyük bilim insanlarından birisi olan İbn-i Sina’nın yaşamı ve eserleri ile ilgili olarak bilgiler. İbn-i Sina Kimdir?
Ebu-Ali Hüseyin İbni Sina (980- 1037)
Tarihin en büyük bilginlerinden biridir. İnsanlık tarihinde belki hiçbir deha, onun dehasının genişliği, kavradığı alanın akla hayret veren büyüklüğü ile ölçülemez.
İbni Sina, aslında Belhli olan, sonradan Buhara’ya yerleşmiş bir ailenin çocuğudur. Babası Abdullah’ın bir maliye göreviyle Buhara yakınlarında Afşan’da bulunduğu sırada burada doğdu. 10 yaşında Kuran’ı ezberledi. 18 yaşına kadar devrinin bütün bilimlerini okudu, bu bilimlerde en yüksek dereceyi buldu.
İbni Sina kendisi hakkında şöyle diyor: «Öteki bilgiler arasında tıp da öğreniyor, nazari bilgimi hastalar üzerinde müşahedelerle tamamlıyordum… Böylece, arasız çalışmaya devam ettim. Geceleri de okumakla, yazmakla uğraşırdım. Uyku bastıracak olsa, bir bardak bir şey içerek açılıyor, yeniden çalışmaya koyuluyordum. Uykuda bile zihnim okuduğum şeylerle meşgul oluyordu. Ekseri uyandığım zaman, halledemediğim bazı şeylerin, uyku sırasında halledilmiş olduğunu gördüm. Bir ara Aristoteles’in «Metafizik» ini incelemeye başladım. Bu kitabı belki kırk kere okuduğum halde anlıyamadım, ümitsizliğe düştüm. Bir gün mezatta bir kitap satılıyordu. Beni tanıyan tellâl, bu kitabı almamı tavsiye etti. Bu, Fârâbî’nin uğraştığım halde anlıyamadı-ğım konu üzerinde yazılmış bir eseriydi. Kitabı aldım, eve dönünce, hemen okumaya koyuldum. O vakte kadar anlıyamadığım Aristoteles’in kitabındaki fikirleri derhal kavradım. Buna son derece sevindim. Allah’a şükrederek secdeye kapandım; fakirlere sadaka dağıttım».
Samanî devletinin başkenti olan Buhara’da hükümdarın saray kütüpanesinin müdürlüğüne atanan İbni Sina, bu kütüphanedeki bütün kitapları ezberlercesine okudu, inceledi. 20 yaşındayken, koruyucusu olan hükümdarın ölümü üzerine, Buhara’dan ayrıldı. Harzem’e giderek büyük bilgin Bîrûnî ile çalıştı. Fikirlerinden dolayı takibata uğradı, bilgisinin enginliği yüzünden kıskançlıklarla karşılaştı. İran’da şehirden şehre göç etmek zorunda kaldı. Böyle bir hayat geçirirken, o muazzam eserleri nasıl kaleme aldığı şaşılacak bir şeydir. Hemedan’da, 21 haziran 1037’de, 57 yaşında öldü.
İbni Sina’nın eserlerinin yüzden fazla olduğu söylenir. Bunların çoğu tıbba, fiziğe, astronomiye, felsefeye aittir.
İbni Sina eserlerini Arapça, yalnız bir ikisini Farsça yazmıştır. Büyük ansiklopedik eserleri «Aş-Şifâ» ve bunun kısaltılmışı olan «An-Nacât» tır. «Al-Kaanûn fi’t-Tıbb» adlı eseri, hekimlik alanında ancak XVI-XVII. yüzyıllarda geçilebilmiştir. İbni Sina, 600 yıl Batı ve Doğu’da hekimliğe hâkim olmuş, bütün İslâm ve Avrupa üniversitelerinde onun bu ünlü kitabı rakipsiz şekilde okutulmuştur.
Bu eserinde yazar, eşsiz bir gözlemci, büyük bir tasnifçi olarak görülür. Hastalıklara, binlerce ilâca dair yaptığı tasnif, modern çağlara kadar esas alınmıştır. «Tis’ Rasâil fî’l-Hikma ve’t-Tabî’îyât» ta fizik ve biyolojiyi inceler. «Kitâbu’n– Nafs» inde psikolojinin kurucusu olarak görünür. Öteki eserleri felsefe, tasavvuf, musiki üzerindedir. Şiirleri de vardır.
İbni Sina felsefede Fârâbî’nin yolundan gitmekle beraber ondan daha orijinaldir, Yunan felsefesini İslâm kelâmı ile uyuşturmaya çalışır. Bu bakımdan, Fârâbî ile Gazalî arasındaki en önemli geçittir. Felsefi iki roman da yazmıştır. Eserleri çağında Lâtince’ye, İbranca’ya, az sonra da zamanımıza kadar hemen bütün medeni Doğu ve Batı dillerine çevrilmiş, XV. yüzyıldan beri Avrupa’da yüzlerce kere basılmıştır. Tıptaki 600 yıllık mutlak otoritesi bir yana, felsefede de XVII. yüzyıla kadar Avrupa filozoflarını şiddetle etkilemiştir. Batı’da «Avicenne» (avisen) diye tanınır.
