İridyum Nedir? İridyum Elementinin Özellikleri, Bileşikleri, Kullanım Alanları

İridyum elementinin özellikleri, atom numarası, bileşikleri, periyodik cetveldeki yeri, kullanım alanları, İridyum elementi ile ilgili bilgi.

İridyum

İridyum Nedir? İridyum Elementinin Özellikleri

İridyum periyodik cetvelin VIII. grubunda kobalt dizisinde yer alır. 1804’de Tennant tarafından bulundu. Platini sertleştirmek için platin alaşımlarının yapımında kimyasal etkilere dayanıklı krozelerin yapımında, osmiyum alaşımları, aşınmaya karşı dayanıklılığı nedeniyle dolmakalem uçlarının yapımında kullanılır.

• Sembolü: Ir
• Atom Numarası: 77
• Atom Ağırlığı: 192.217
• Element serisi: Geçiş metali
• Maddenin Hali: Katı
• Görünümü: Beyaz

Bütün metaller arasında yoğunluğu en büyük olanıdır. Doğal iridyum iki izotopun karışımdan oluşmuştur. Ir-191 (%38,5); Ir-193 (%61,5) Kütle numarası 182, 190, 191, 194-198 olan radyoaktif izotopları elde edilmiştir.

Saf iridyum üzerine altın suyu dahil hiçbir asit etkimez. Erimiş alkalilerden hafifçe etkilenir. Kızıl derecede fluor ve klor etkir. Erimiş potasyum sülfat yada potasyum hidroksit ve nitrat karışımı; kurşun, çinko ve kalaydan etkilenir. Toz edilmiş metal kızıl derecede hava yada oksijenli iridyum diksit verir. Fakat daha fazla ısıtmayla bu da elementlerine ayrılır. Yerkabuğunda bulunma oranı 0,001 dolayındadır. Doğada metalik durumda genellikle osmiyumla oluşturduğu doğal alaşım biçiminde yada altınla alaşımlaşmış biçimde bulunur.

İridyum Bileşikleri:

Iridyum (II) Oksit: Ir₂O₃ Molekül ağırlığı: 432,4 Mavi-siyah toz. 1000 derecede elementlerine ayrılır. Suda çözülmez, kaynar klorür asidinde yavaşça çözünür. Iridyum (IV) yada iridyum (III) tuzu çözeltilerine alkali katılmasıyla hidrate biçiminde çöker ve bu ürün kolaylıkla siyah renkli iridyum (IV) okside yükseltgenir.

Iridyum (III) Klorür: IrCl₃ Çeşitli kristal biçimleri vardır. Klorlandırma ve polimerleştirme tepkimlerinde katalizör olarak kullanılır.

Iridyum (VI) Fluorür:IrF₆ Çok nem çekici altın sarısı kristaller. Yavaş ısıtılmayla uçar. Halojenler tarafından iridyum (IV) fluorüre (IrF₄) indirgenir. Sulu çözeltide bozunur. Soğukta kuru cam üzerinde etki etmez.

Kaynak – 2

İRİDYUM

İridyum (Ir), periyodik tablonun VIII. grubunda yer alan kimyasal elementtir. Platin alaşımlarında kullanılan, yoğunluğu çok yüksek ve ender rastlanan bir platin metalidir. Gümüş beyazlığında değerli bir metal olan iridyum sert ve gevrektir. 1.200°C-1.500°C arasındaki ak sıcaklık aralığında süneklik özelliği kazanır ve işlenebilir. Yer’ den elde edilenler arasında, yoğunluğu en yüksek maddelerden biridir. Kütlesel haldeki metal asitte hemen hemen hiç çözünmez, hatta kral suyundan (aqua regia) bile etkilenmez. Ancak 125°C-150°C arasında sodyum perklorat eşliğinde derişik hidroklorik asitte çözünebilir.

Hazırlanması ve işlenmesi zor olduğundan, katışkısız haldeki metalin hava ortamında çok yüksek sıcaklıklarda kullanılan krozelerin dışında yalnızca birkaç uygulama alanı vardır. Daha çok alaşım biçiminde kullanılır. Yüzde 5-10 arası iridyum içeren platin-iridyum alaşımları kolayca işlenebilen, katışkısız yumuşak platine göre daha sert, daha katı ve kimyasal etkilere karşı daha dayanıklı malzemelerdir. Bu tür alaşımlar mücevherlerde, kalem uçlarında, ameliyat iğnelerinde ve millerde, elektrik kontaklarında ve ateşleme malzemelerinde kullanılır. Standart kütle kilogramı, yüzde 90 platin ve yüzde 10 iridyum içeren bir alaşımdan yapılmıştır.

Katışkısız iridyum doğada serbest halde bulunmaz. İridyum oranı en çok yüzde 77 olan iridosmin, yüzde 77 olan platinli iridyum, yüzde 52 olan altınlı iridyum, yüzde 7,5 olan doğal platin gibi öbür soy metallerle yaptığı doğal alaşımlara da ender olarak rastlanır. Sanayide çoğunlukla nikel ya da bakır üretiminin bir yan ürünü olarak öbür p|atin grubu metaller ile birlikte elde edilir.

İridyumu ilk olarak 1804’te İngiliz kimyacı Smithson Tennant, platin cevherlerinin asitte çözünmeyen artıklarında buldu ve bileşiklerinin çok çeşitli renklerde olması nedeniyle İngilizce iridescent (yanardöner) sözcüğüne benzer biçimde adlandırdı. Doğal iridyum iki kararlı izotopu olan iridyum-193 (yüzde 62,7) ve iridyum-191’in (yüzde 37,3) karışımı halinde bulunur. İridyumun O’dan +6’ya kadar değerlikli olduğu bileşikleri vardır; ama kimya sanayisi açısından daha çok +l,+3 ve +4 değerlikli bileşikleri önem taşır.

atom numarası 77
atom ağırlığı 192,2
erime noktası 2.410°C
kaynama noktası 4.527°C
özgül ağırlığı 22,4 (20°C’de)
değerliği 1,3,4
elektronların yerleşimi 2-8-18-32-17 ya da (Xe)4f^145d^9