Kişi adılı (zamiri) nedir? Kişi adıllarının özellikleri nelerdir? Kişi adılları, zamirleri ile ilgili cümle örnekleri, cümle içinde kullanımı.
Kişi Adılları (Zamirleri) Nedir?
Kişi adılları, kişi adlarının yerine kullanılan sözcüklerdir.
Dilimizde kişi adılları, tekil kişiler için ben, sen, o çoğul kişiler için de biz, siz, onlar sözcükleridir. Bu sözcükler adların yerine geçtiklerinde, ad durumu ekleri alınca çekimleri şöyledir:
| beni | seni | onu |
| bana | sana | ona |
| bende | sende | onda |
| benden | senden | ondan |
| bizi | sizi | onları |
| bize | size | onlara |
| bizde | sizde | onlarda |
| bizden | sizden | onlardan |
Çoğul kişiler için kullanılan biz ve siz sözcükleri -ler çoğul ekiyle yeniden çoğullanabilir: bizler, sizler.
Kişi adılları, belirtili adıl tamlamasına tamlayan oldukları zaman -in tamlayan ekini alırlar: benim işim, senin işin, onun işi, bizim işimiz, sizin işiniz, onların işi (işleri) gibi. Böylece kişi adıllarının iyelik ekiyle çekimleri de şöyledir:
| benim | bizim |
| senin | sizin |
| onun | onların |
3. kişi o ve kendi adılları iyelik eki ve ad durumu ekleri aldıklarında adıl n’si (pronominal n), bu eklerle adıl arasına girer: onu (o-n-u), ona (o-n-a), onda (o-n-da), ondan (o-n-dan,), onun (o-n-un), onları (o-n-lar-ı), onlara (o-n-lar-a), onlarda (o-n-lar-da), onlardan (o-n-lar-dan), onların (o-n-lar-ın) ; kendini (kendi-n-i),
kendine (kendi-n-e), kendinde (kendi-n-de), kendinden (kendi-n-den), kendinin (kendi-n-in) gibi.
Kişi adılları konuşmalarda birbirlerinin yerine kullanılabilir. Dilin değişik kullanımları içinde kimi zaman saygı, incelik göstermek, kimi zaman resmi olma çabası, kimi zaman da argoda olduğu gibi büyüklük taslamak için ben yerine biz, sen yerine siz adıllarının sözün gelişine göre kullanıldığı görülür:
Kişi Adılları (Zamirleri) İle İlgili Cümleler
- “Siz daha iyi bilirsiniz, tabii..”
- “Perihan’a döndü: Siz de bir kahve içer miydiniz ?”
- “Şuna bak, beyimiz bizden şikâyet ediyor!”
Dönüşlü adıl olan kendi sözcüğü de Çoğu kez kişi adıllarının yerine kullanılır, ki kişi adıllarıyla aynı özellikleri taşıdığı adıllarından farklı değildir. Ad durumu şöyledir:
| kendimi | kendini | |
| kendime | kendine | |
| kendimde | kendinde | |
| kendimden | kendinden | |
| kendimizi | kendinizi | kendileri |
| kendimize | kendinize | kendilerine |
| kendimizde | kendinizde | kendilerinde |
| kendimizden | kendinizden | kendilerinden |
Kendi sözcüğü tamlayan durumuna girerek tamlayan olur: kendimin işi, kendinin (kendisinin) işi gibi. Bununla birlikte dilimizde kendi işim, kendi işin, kendi işi gibi kullanılışlar yeğlenmektedir.
Kendi adılı çoğu kez öteki adılların anlamına güç katmak için birlikte kullanılır:
Örn:
- “Bunun üzerine herkeste öyle bir gülüşme başladı, sofraya öyle bir neşe geldi ki ben de kendi derdimi unutur gibi oldum.”
- “Benden önce herkes kendi halinde yaşayıp gidiyordu.”
- “…biliyorum o zaman sade ben değil, hepimiz kendi kişisel yalnızlıklarımızdan, kişisel dertlerimizden kurtulacağız.”
Kendi adılı kimi deyimlerde sık sık kullanılır: kendine gelmek, kendini kaybetmek, kendine yedirememek, kendini bilmek gibi.
Adıllar, Türkiye Türkçesinde çok kullanılan sözcüklerdir. Öyle ki, bir anlatımda bir şeyin ya da kişinin adı belirtilmiyorsa onun yerine çoğunlukla onu karşılayacak bir kişi adılı kullanılıyor demektir. Adıllar bu bakımdan sözcük türleri içinde adlardan sonra, en çok özne görevi yapan sözcüklerdir. Çoğu kez tümcede, adıl, özne olarak kulanılırken, yüklemdeki kişi kavramıyla pekiştirilir. Kimi zaman da tümcedeki özne söylenmeden yüklemdeki kişi kavramı özneyi belirtir. Örneğin “dersimi yaptım” tümcesinde, özne, ben kişi adılıdır. Bundan başka “okulum” gibi bir anlatımda benim okulum gibi bir tamlama söz konusudur. Türkçenin eskiden beri görülen bir özelliği olarak kişi adıllarının görevinin yüklem sonundaki ekle yerine getirildiği görülür.
Yukarıdaki örnekte de görüldüğü gibi buradaki tamlanan ekinden benim kişi adılı ve benim okulum gibi bir tamlamanın varlığı ortaya çıkmaktadır.
Kişi adılları ilgeçlerle de kullanılabilir. Bu kullanılış genellikle bir tamlama biçimindedir. Ad ya da kişi adılının bir ilgeçle oluşturdukları tamlamaya ilgeçli tamlama denir: benim için, benim gibi, senin gibi, onun gibi, benim kadar, senin kadar, onun kadar. Aynı biçimde ile ilgecinin de kullanıldığı görülür: benim ile (benimle), senin ile (seninle), onun ile (onunla) gibi. Böyle tamlamalarda kimi zaman ilgeç de iyelik eki alır: benim gibisi, senin gibisi. Dilimizde onun gibisi, senin gibisi, benim gibisi türünden örneklerde bu gibi kullanılışlar görülür.
Göre ilgeci, yönelme durumuna girmiş bir kişi adılıyla kullanılır: bana göre, sana göre, ona göre gibi. Bana göre, sana göre kullanılışları kimi zaman bence, sence gibi eşitlik anlamı da verir.
