Kıyı Kumulları Nasıl Oluşur? Özellikleri ve Faydaları

0
Advertisement

Kıyı kumulu nedir, nasıl oluşur? Kıyı kumullarının özellikleri nelerdir? Kıyı kumullarının faydaları diğer kumullardan farkı hakkında bilgi.

Kıyı Kumulları

Kum, örneğin bitkiler tarafından tutulduğunda kumul biçimini ve konumunu çok ender olarak değiştirir. Bu durum, sağanak yağış alan ya da yeraltı sularının yüksek düzeyde olması nedeniyle bitki yetişmesine elverişli kıyılardaki kumullarda görülür. Hollanda ve Belçika kıyılarındaki kumullar, doğal bitki örtüsü ya da insan eliyle yetiştirilen bitkiler nedeniyle çok yavaş hareket ederler. Kumul alanının yükselip alçalan dalgalı biçimi nedeniyle rüzgâr bazı boşluklarda yüksek hıza ulaşır ve bitkilerin bir bölümünü sürükler. Böylece oluşan boşlukta rüzgâr rahatça hareket ederek boşluğu çevreleyen bitki örtüsünün altını kazar, bir süre sonra da bu bölüm çöker ve daha çok kum rüzgârın etkisinde kalır.

Boşluktaki kum rüzgâr tarafından taşınırken, kenarlardaki bitkilerle örtülü bölüm bozulmadan kalır. Bu yolla, ilkay kumulunun tersine dış bükey yanı rüzgâr yönünde olan parabolik kumullar oluşur. Bu doğal süreç, rüzgârın söktüğü bitkiler yerine yenilerinin dikilmesi gibi yollarla, insanlar tarafından durdurulabilir. Doğada bitkiler kendiliğinden yenilendiklerinden, eskiden üzerilerinde bitki örtüsü bulunan düzlüklere kıyı kumulu dizilerinde sık sık rastlanır. Bu tür fosil topraklan (paleosol) bitkiler tarafından yerinde tutulan kumulların (organogenik kumul) özelliğidir. Başka evrelerdeki daha yaşlı topraklardan arklı olarak daha zayıf yapıda olan bu kumullar birbiri üzerine düzgün olarak yığılmayıp, bir önceki kumulun kabarıklığına uyarak haç biçiminde durmaktadırlar.

Kıyı kumullarının yararları

Geçmişte olduğu gibi günümüzde de insanlar denizden korunmak ve içme suyu sağlamak için kumullardan yararlanmışlardır. Kıyı kumulları uzun süreden beri bir dinlence yeri olarak da kullanılmaktadır. Endüstrileşmiş ülkelerde kıyı kumulları bu amaçla öylesine yoğun biçimde kullanılmışlardır ki, bazı bölgeler artık bu tür yararlanmaya kapatılmıştır. Hepsinden önemlisi kıyı kumulları toprağın deniz tarafından aşındırılmasını önlemektedir. Günümüzde var olan kumullar Buzul Çağı sırasında ya da sonrasında eriyen buzulların deniz düzeyini yükseltmesiyle oluşmuştur. Deniz düzeyindeki bu yükselme, günümüzde son bulmasına karşın özellikle fırtınalar ve gelgit nedeniyle kumullar tarafından engellenmedikleri zaman geniş alanlar deniz suları altında kalır.

Kumulsuz ya da küçük kumulların olduğu yerlerde insanlar korunma amacıyla set yapmak zorundadırlar. Fırtına sırasında dalgalar kumulları parçalayabileceğinden, bunların varlığı tam bir güvence sağlamaz. Bunun için, yerleşme alanlarındaki yıkılabilecek kumulların denizden olabildiğince korunabilmesi için dalgakıranlar yapılır ve rüzgârın etkisini önlemek için de üzerinde bitki örtüsü oluşturulur. Kıyı kesimi bol yağış aldığından kumullar çok miktarda su emerler. Kum tanecikleri arasından geçen su,süzülürken anlaşarak denizin etkisiyle tuzlu olan yeraltı suyuna ulaşır. Ancak hafif olduğundan tuzlu suyun üzerinde kalır, böylece deniz düzeyinin 100 m altına kadar inebilen tatlı su cepleri oluşur. Bu tatlısu kumdan süzülürken, anlaştığından içme suyu olarak kullanılmadan önce çok ender olarak başka bir işlemden geçirilir. Nüfusun yoğun olduğu yerlerde su rezervleri, doğal yollarla yenilenme hızlarından daha çabuk tüketilirler. Bu gibi durumlarda ırmak suları damıtılmak üzere kumullara yöneltilerek tatlısu kaynağının kuruması önlenir.

Advertisement

kıyı kumul

Bitki örtüsü ve doğal hayvanlar

Kıyı bölgeleri dışında, kumullardaki bitki ve hayvanlar yakın çevresindekilerden pek farklı değildir. Bununla birlikte kıyı kumullarının öteki kumullardan farklı bir biyolojik ve çevresel ortamları vardır. Genel olarak yalnız ılıman iklim kuşaklarında bulunurlar ve tüm kıyıları bütünüyle kumullarla kaplı ancak birkaç ülke vardır. Nemli tropikal bölgeler bitki yetişmesine çok uygun olduklarından buralarda kıyı kumullarına rastlanmaz. Kumlu düzlükler rüzgârın savurmasına olanak vermeyecek biçimde bitkilerle kaplanmıştır.

Venezuela kıyılarındaki kumullar bir farklılık oluşturur. Burada yarı çöl iklimi vardır ve kumlar sürekli olarak kuzeydoğu ve doğu-kuzeydoğu yönünden esen alizelerle savrulur. Toprağı tutan en önemli bitki türü keçiboynuzu benzeri (Prosopis fuliflora) bir ağaçtır. Kıyı kumullarının bitki örtüsü ve özgün hayvanları konusunda fazla araştırma yapılmamıştır. Özellikle Orta ve Güney Afrika kıyılarıyla Akdenizdeki kumul alanları hakkında çok az şey bilinmektedir. Kumul özelliği taşıyan bölgeler birbirlerinden çok uzakta olduklarından bitki ve hayvanları çok çeşitlilik gösterir. Öte yandan ekolojik olarak kumul bitkileri bulundukları yere aynı biçimde uyum gösterirler. Bunun nedeni, tümünün güçlü rüzgârlara, uçuşan kumlara, tuza ve besin değeri az olan toprağa karşı dayanıklı olmalarıdır. Kumulların çarpıcı bir özelliği de dar sayılacak bir alanda çok çeşitli görünümler alabilmeleridir. Çalılık kumullar, korunaklı, nemli vadiler, sık çalılıklar, koruluklar, otlaklar ve fundalıklar birbirinden çok kısa uzaklıklarda bulunabilir. Bu çeşitliliğe bütünüyle kendine özgü olan vadilerdeki kumul gölcüklerini de ekleyebiliriz.


Leave A Reply