Kıyı tipleri nelerdir? Kıyı tiplerinin özellikleri, oluşumları. Kıyı tiplerinin resimleri, bulunduğu yerler, hakkında bilgi.
KIYI TİPLERİ
Dalga ve akıntılarca sürekli olarak işlenen kıyıların farklı tiplerde olması, kıyı haline geçen bölgelerdeki yer-şekillerinin değişik olmasından ileri gelir.
Karaların bir kısmı buzullar, bir kısmı ise akarsular tarafından şekillendirilmiştir. Bu iki ana etmen dışında denizaltı volkanizması, çökme veya yükselmeler ile meydana gelmiş tektonik kıyılara da rastlanır.
Başlıca kıyı tipleri şunlardır:
a. Fiyort ve Skyer
Eski buzul vadilerinin çökerek sular altında kalmasıyla oluşmuş çok girintili ve çıkıntılı kıyılardır. Norveç, İsveç, İzlanda, İngiltere ve Alaska’da bu tür kıyılar yaygındır.
Deniz ilerlemesi sonucunda kıyıdaki hörgüçkaya ve moren tepelerinin adaya dönüştüğü yerlerde ise skyer tipi kıyılar oluşmuştur. Fiyortlu ve skyer tipi kıyılar genellikle bir arada görülür. FİYORTLAR HAKKINDA DAHA FAZLASI
b. Ria Tipi Kıyılar
Eski akarsu vadilerinin çökerek sular altında kalmasıyla oluşurlar. Güneybatı İrlanda ve Kuzeybatı ispanya’da bu tür kıyılar çoktur. Türkiye’de ise boğazlar, (istanbul ve Çanakkale) Haliç ve Türkiye’nin güneybatı kıyıları bu türdendir.
c. Dalmaçya Tipi Kıyılar
Dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde, kıyıların çökmesi sonucunda senklinaller (çukur yerler) su altında kalıp, antiklinallerin (yükseltilerin) adaya dönüştüğü kıyılardır. Kıyı önlerinde kıyıya paralel takımadalar bulunur. Hırvatistan’ın Adriya Denizi kıyıları dalmaçya kıyı tipinin en karakteristik örneklerinin bulunduğu yerlerdir.
d. Liman Tipi Kıyılar
Kıyılardaki alçak tepelik alanlarda bulunan geniş vadilerin sular altında kalması ve bunların önünün kıyı setleriyle kapatılması sonucu oluşurlar. Başlıca örnekleri Karadeniz’in kuzeyinde Kırım Yarımadası çevresi ve Ukrayna’daki Odesa Yöresi’nde bulunur.
Türkiye’de ise Kapıdağ Yarımadası (Bandırma ve Erdek Körfezi) ile İstanbul’daki Küçük ve Büyük Çekmece kıyıları bu tür kıyılara örnektir.
e. Haliçli Kıyılar
Gelgit genliğinin fazla olduğu okyanusa komşu olan yerlerde oluşan, akarsu ağızlarından kara içlerine doğru gelişen derin ve uzun, huni şeklindeki kıyılardır. Fransa-Bordeaux, İngiltere-Londra, Almanya-Hamburg, Hollanda-Rotterdam limanları başlıca örnekleridir. Gel-git genliği zayıf olduğundan Türkiye’de bu tür kıyılar görülmez.
f. Watt Tipi Kıyılar
Gel-gitin etkili olduğu yerlerde suların yükseldiği dönemde su altında kalan, suların çekildiği dönemde karalaşan balçıklı kıyılardır. Haliçli kıyıların görüldüğü yerlerde yaygındır.
Ege Bölgesi Kıyılar
g. Enine Kıyılar
Dağların kıyıya dik uzandığı yerlerde oluşan kıyılardır. Türkiye’deki Ege kıyıları (Edremit – Kuşadası arası) bu türdendir. Bu tür kıyılarda;
***Girinti ve çıkıntı fazladır,
***Kıta sahanlığı (self sahası) geniştir.
***Doğal limanlar çoktur.
***Kıyı önünde adalar oluşmuştur.
h. Boyuna Kıyılar
Dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde görülür. Türkiye’deki Karadeniz ve Akdeniz kıyıları bu türdendir. Özellikleri enine kıyıların tam tersidir.
ı. Mercan Resifli ve Atollü Kıyılar
Genel olarak sıcak kuşağın okyanuslarındaki adalarda görülürler. Deniz seviyesi yükselince, kıyıya yapışık olan saçak şeklindeki mercan kalıntıları (resifleri) yukarı doğru gelişerek set resifleri halini almışlar, sular altında kaybolan alçak adaların saçak resifleri ise zamanla halka şeklindeki atollere dönüşmüşlerdir. Bu tür kıyılar oldukça girintili çıkıntılı olup Türkiye’de görülmez.
