Kumullarda bitki yetişir mi? Kumullarda yetişen bitkiler ve özellikleri nelerdir? Hangi tür kumullarda, hangi tür bitkiler yetişir, hakkında bilgi.
Kumul Bitkileri
Kumul oluşumunun önkoşulu kum tutacak bitkilerin varlığıdır. Elytrigia juncea denizin çok yakınında yetişebilir. Otların arkasında yığılan kum kümelerinin arasında deniz tereleri (Cakile maritima, gibi bitkiler yetişir. Kum kümeleri belirli yüksekliğe eriştiğinde, derin köklü kum otu (Ammophila arenaria, ve elim otu (Elymus arenarius, yerleşir. Deniz sarmaşığı (Calystegia soldanella, ve Eryngium maritimum gibi bitkiler daha korunaklı yerlerde büyürler. Yaban iğdesi (Hippophi rhamnoides, iç kesimdeki kumullarda bulunur.
Dünyanın en uzun ve bu nedenle en iyi araştırılmış kumul alanı, Batı Avrupa kıyılarında, Kuzey Fransadaki Calais’den Kuzey Danimarka’ya kadar dar bir şerit biçiminde uzanır. Bergen’in kuzeyinde kum, % 1 oranında, güneyindeyse % 3-20 oranında kireç içerdiğinden Hollanda’da belirgin bir ayrım ortaya çıkar. Bu kireç içeriği bitki örtüsünde büyük farklılık yaratır. Bergen’in kuzeyindeki kumullar (kumsallar), biyologlarca bitki coğrafyası açısından güneydekilere göre (kumullar) bütünüyle farklı bir bölge olarak incelenir. Kumsalların kireç içeriği azdır, ısı düşüktür, daha nemli ve rüzgârlıdır; bu etmenler bitki ve hayvan türlerini etkiler. Kumullarda bitkilerin gelişmesi kireç içeriği, nemlilik, eğim yönü vb. yerel koşullara bağlı olduğu kadar denizden uzaklığına ve kumulun yaşına da bağlıdır. Denize yakın yerde yetişen kumul oluşumunda önemli rol oynayan bitkiler için rüzgâr ve yeni savrulan kum, kireçten çok daha fazla önemlidir. Çimen (Elytripia juncea)ve kum otunu da (Ammophilia arenaria) içeren bu bitkiler, tüm kıyı boyunca bulunurlar. Kum otunun yeraltında, hem derinlemesine hem de yatay olarak büyüyen kökleri vardır, böylece yalnız büyük miktarda kumu tutmakla kalmayıp, kuma gömüldüğünde kısa sürede yüzeye çıkabilmektedir. Bu özelliği nedeniyle kum otu, kumulları durağanlaştırmak için özellikle dikilir. Bir “otlu kumul” yılda bir metreden daha fazla bir hızla büyür. Kuzey Amerika’da kum otu yerine Ammophila breviligulata, çimen yerine de Uniola paniculata bitkileri vardır. Çok uzun sırtlar oluşturmalarının dışında kumulların en çok dikkati çeken özelliği yosun ve likenlerdir. Özellikle kumulların güneye bakan eğimlerini kaplayan Tortula ruralis yosunu yön belirleyici olarak önem taşır. Tavşan yuvalarının çevrelerinde olduğu gibi, kumun çıplaklaştığı, ömürleri 1 yıl olan bitkilere rastlanır.
Az kireçli ve çok kireçli kumullar
Kumul bölgesinin kuru, çok kireçli kumullarında, yoğun yaban iğdesi ve kurt bağrı bitkileriyle arasına serpiştirilmiş çeşitli güller, akdiken, iğ ağacı, bayır menekşeleri, buğunluca otu gibi otlar bulunur. Giderek uzun kum meşeliklerine dönüşen meşe grupları çalılıkların yerini alır. Hollanda’da kumullardaki otluk alanlar, otlatma ve biçmenin engellenmesi sonucunda uzun çalılık ve ağaçlıklara dönüşmüştür. İngiltere ve İrlanda’da kumulların otlak olarak kullanılması sürdürülmekle birlikte yeşil örtü henüz yok olmamıştır. Fazla kireç içeren kuru topraktaki yeşil alanlar çiçek açan çeşitli bitkiler nedeniyle bütünüyle ayrı bir görünüm taşırlar. Kumulların güney yamaçlarında ayrıca, gaiyon (Galium verini), kekik (Thymus serpyllum) ve acı asma koruğu (Sedum acre); kuzey yamaçlarındaysa sarı yonca (Arthyllis vulneraria) ve sinekkapan (Silene nutans) gibi bitkiler görülür. Tavşanlar tarafından fazla zarar verilmeyen yerlerde salkım söğütler yetişebilir.
Kumsallar ile kumul bölgeleri arasındaki sınırda aşamalı olarak iki tip bitki görülür. Diken üzümü (Berberís vulgaris) ve gül (Rosa villosa) gibi belirli bitkiler sınırın kuzeyinde, az kireçli kumsal bölgelere özgü süpürgeotu (Calluna vulgaris) ve katır tırnağı (Genista anglica) gibi türler güneyinde yer alırlar. Az kireçli kumullardaki çalılık ve çimenliklerin çeşitleri fazla değildir. Çayırotunun (Corynephorus canescens) dışında göz çarpan özellik, geniş bir alana yayıla dikenlerdir. Çalılık kumullarda, az kireçli kumulların özelliği olarak egemen türler karga üzümü (Empetrum nigrum) ve süpürgeotu, aralarında da katır tırnağı ve kara süpürgeotu serpilmiş olarak bulunur. Çayırlarla çalılıkları ayıran geçiş bitkileri türleri içinde yaban it gülü (Rosa pinıpinellifolia) sık görülür. Yine buralarda orkide çeşitleri (Orchis morio) ve aşağılarda daha nemli yerlerde Sphagnum türleri, çih otu (Drosera rotundifotia) ve Myrica gale ile aralarında bulunan benekli sahlep otu (Dactylorhiza maculata) ve yaban mersini de (Oxycoccus macrocarpus) bulunur.
Kumul vadileri
Kumul görünümünün ilginç bir özelliği de iki yükselti arasında kalan nemli vadilerdir. Kışın yüzeyin üzerine yükselen ve baharda yavaş yavaş çekilen suyun etkisiyle bu vadilerde özgün bitkiler gelişir. Değişik nem oranlarına göre bitki türleri dar bir bölgede büyürler. Örneğin küçük kantaryon (Centavrium minus) için en uygun yer vadinin en kuru yeri olan yan yamaçlardır. Buna karşın kıyıotu (Littorella uniflora) yeraltı suyu ancak çok düşük düzeyde olduğunda kuruyan vadi tabanına yakın yerlerde yetişir. Az kireçli ve çok kireçli toprak arasındaki farklılık kumul vadilerinde de kendini açıkça belli eder. Genel olarak kumul bölgelerindeki vadilerde yoğun bitki örtüsü varken, kumsallarda farkedilebilir bir seyreklik göze çarpar; buralarda bazen söğüt, Myrica gale de görülür.
