Metallerin ayar saptama işlemi nasıl yapılır? Kimyada değerli metallerin oranını belirleme işlemi ile ilgili genel bilgilerin yer aldığı sayfamız.
Metallerin Ayar Saptama İşlemi Nasıl Yapılır?
Ayar saptama, kimyasal çözümlemede, cevherlerdeki ve metalürji ürünlerindeki metallerin, özellikle de değerli metallerin oranını belirleme işlemi. Bugün de kullanılan en önemli ayar saptama tekniği, temel metalleri ya da mineralleri ısıtarak değerli metal elde etmeye ya da bunları değerli metallere dönüştürmeye çalışan eski simyacıların ve kuyumcuların çabalarından türemiştir.
Spektografik çözümleme gibi daha gelişkin yöntemler çok miktarda örnek gerektirdiğinden değerli metal cevherlerinin ayarının saptanmasında kullanışlı değildir. Değerli metaller genellikle düzensiz biçimde dağılmış tanecikler halinde bulunduğundan, cevherden çok miktarda örnek alınması gerekir. Altın, gümüş ve kurşun içeren bu tür örneklerdeki metal miktarını belirlemenin en ekonomik yolu ısıtmadır. Bu yöntem altı aşamada gerçekleştirilir:
1. Örnek toplama: İlgili oranları temsil etmeye yetecek miktarda örnek alınır.
2. Eritme: Örnek, uygun eriticiler ve başka maddelerle eritilerek, genellikle büyük ölçüde kurşundan oluşan ve değerli metalleri içeren külçe ile cüruf birbirinden ayrılır; cüruf atılır.
3. Pota işlemi: Külçe yükseltgeyici bir ortamda eritilerek, kurşunun ve öbür katışkıların oksitler oluşturarak cürufa çıkması sağlanır; böylece geriye altın-gümüş alaşımından oluşan bir boncuk kalır.
4. Tartma: Boncuk tartılarak toplam altın ve gümüş içeriği belirlenir.
5. Ayırma: Boncuk sıcak seyreltik nitrik asitle işlenerek gümüşün çözünüp ayrışması sağlanır.
6. Tartma: Geriye kalan altın tartılır ve altın-gümüş boncuğun ağırlığından düşülerek, gümüşün ağırlığı bulunur.
Cevherde platin, palladyum ya da rodyum elementleri varsa, bunlar kurşun eriyiği içinde çözünür ve altın, gümüş gibi ayrıştırılarak elde edilir. Eğer cevherde iridyum varsa, bu metal de boncuğa yapışmış siyah bir çökel oluşturur. Osmiyum ve rutenyum ise potada eritme sırasında büyük ölçüde yitirilir; eğer bu maddelerin varlığından kuşkulanmıyorsa^ ısıl işlem yerine kimyasal yöntemler uygulanır.
Isıtarak ayar saptama yöntemleri, kurşun, bizmut, kalay, antimon ve bakır gibi kolay indirgenebilen temel metallerin saptanmasında da kullanılır.
