Osmanlı Devletinde Yapılan Islahatlar Yenilik Hareketleri Özellik ve Sonuçları

Osmanlı Devleti’nde hangi padişah hangi ıslahatları yapmıştır? Osmanlı Devletindeki yenilik hareketleri, ıslahatların özellikleri, tanzimat dönemi gelişmeleri.

ıslahatlar

ISLAHAT (YENİLİK HAREKETLERİ)

III. Selim Öncesi

Islahat Düşüncesinin Ortaya Çıkış Nedenleri

Islahat
Sözlük anlamı iyileştirme, düzeltme olan Islahat Osmanlı Devleti’nde XVII. YY.dan itibaren askeri alanda başlayarak zamanla devlet ve toplum düzeninde yapılan yenileşmeyi ifade eder.

Nedenleri
Devletin çeşitli alanlarda duraklaması ve ardından gerilemesidir.

Duraklama Nedenleri (İç)

– Padişahların kişiliklerinde meydana gelen olumsuz değişimler (Kafes uslubunun sakıncalarının ortaya çıkması)
– Devlet adamlarının seçiminde Liyakat’ın gözetilmemesi, rüşvetin yaygınlık kazanmış olması
– Haremin (kadınların) idareye müdahale etmesi
– Devşirme ve Tımar sisteminin bozulması (Bu bozulma ordu ve mâliyeyi doğrudan etkilemiştir)
– Eğitim sisteminin bozulması (Beşik Ulemalığı)
– Ağır vergiler nedeniyle iç isyanların çıkması (celaliler)
– Yeniçeri zorbalığının ortaya çıkması

Duraklama Nedenleri (Dış)

– Devletin doğal sınırlara ulaşmış olması
– Coğrafi keşifler nedeniyle ticaret yollarının değişmesi
– İhracatın gerilemesi
– Kapitülasyonların yaygınlık kazanmış olması

Islahatın Dönemsel Özellikleri

– XVII. Yüzyıl: Disiplin, asayişi sağlama
– XVIII. Yüzyıl: Kültür – Askerlik
– XIX. Yüzyıl: Yönetim – Hukuk

XVII. Yüzyıl Islahatları

İlk Teşebbüsler

– II. Osman’ın (genç) Yeniçeriyi ortadan kaldırmaya çalışması ve öldürülmesi (Islahatın kolay olamayacağının ilk göstergesidir)
– IV. Murad; şiddetle güvenliği sağlanmasını yeterli görmüştür.
– Köprülü ailesi iç güvenliği sağlayarak dışa açılma deneylerine girişmiştir
– Tarhuncu Ahmet Paşa’nın ilk gerçek anlamda bütçe yapma ve sürdürme çabası bu yüzyılın en anlamlı teşebbüsü sayılmalıdır.
– Osmanlı aydınlarında Islahat düşüncesi işlenmeye başlanmıştır (Katip Çelebi)

Islahatlar;

– Ordu da disiplini sağlama
– İç isyanları bastırma
– Huzur ve güvenliği sağlama olarak algılanmıştır.
– Kişi teşebbüsü olarak kalmıştır.
– Devamlılık arz etmemiştir.

XVIII. Yüzyıl Islahatları

– Karlofçadan sonra devam eden savaşlardan olumlu bir sonuç alınamayınca barış politikasına yönelinmiştir. (Genişleme politikasının sonu)

Lale Devri (III. Ahmet) (1718 – 1730)

– Kültürel değişim, döneme damgasını vurmuştur.
– Avrupa’yı örnek alma çabaları görülür.
– Bu nedenle Avrupa’yı tanıma ve gücünü keşfetme girişimleri başlatılır.
– İlk geçici elçiler yollanır. (28 Çelebi Mehmet)
– Avrupa yaşam tarzı incelenir.

Değişim Girişimleri

– Matbaa alınır. (Avrupa’dan alınan ilk teknik araç)
– İlk kitaplar basılır. (Vankulu Lügati)
– Park – bahçe, köşk yapımı yaygınlaşır.
– Çini, dokuma, kağıt imalathaneleri açılır.
– İtfaiye örgütü oluşturulur.
– Çeviri hareketleri başlatılır (Doğu klasikleri)
– Çiçek aşısı uygulanır.

Girişimler halkın ekonomik durumunu sarsar. Patrona Halil isyanı ile döneme son verilir, önemin simgesi yapılar yerle bir edilir.

I. Mahmut

– Lale devrine duyulan tepki Islahatın yönünü başka bir alana çevirir. ASKERLİK
– Savaş politikasına geri dönülür.
– İlk Avrupalı yabancı uzman Humbaracı Ahmet Paşa (Kont dö Böneval)
İstanbul’da göreve başlar. (Avrupa’nın askeri üstünlüğünün Osmanlı tarafından kabul edildiğinin göstergesidir)
– Hendesehane kurulur (Matematik öğretimi askeri amaçlı)
– Humbaracı ocağı geliştirilir
– Avrupa ordu düzenine geçilir, (bölük – tabur-alay)

III. Mustafa

Yabancı uzman, Baron dö Tot ‘tur.

– Mâliyede Islahatlar yapılır, (tasarruf girişimleri)
– İç borçlanmaya gidilir.
– Sürat topçuları kurulur.
– Deniz mühendishanesi açılır (Mühendishane-i Bahri Humayun)

I. Abdülhamit

– İstihkam okulu açılır.
– Avrupa’dan çok sayıda uzman getirtilir.
– Ulufe alım satımı yasaklanır.
– Kara mühendishanesi açılmıştır.

III. Selim

– Islahatların ilk defa sadece askeri alanla sınırlı kalmaması gerçeğine inanılır.
– Islahatlar için raporlar hazırlatılır. Islahatçı bir kadro oluşturulur.
– Nizam-ı Cedid programı ilan edilir.
– Bu programın yürütülmesi için İrad-ı Cedid denilen yeni bir hazine kurulur.
– Nizam-ı Cedid ordusu kurulur. (Avrupai tarzda ilk karaordusu)
– Deniz ve kara Mühendislik okulları çağdaş hale getirilir.
– Dış politikada, “denge politikasını” sürdürmek için Avrupa’da daimi elçilikler;
– Yerli mal kullanımı teşvik edilir.
– Devlet matbaası kurulur.
– Fransızca resmi yabancı dil olarak kabul edilir.
– Türkçe bilim dili haline getirilmeye başlanılır.

Çağdaşlaşma / batılılaşma III. Selim ile başlamıştır.
III. Selim yeniçeri-ulema ittifakı sonucu tahttan indirilerek öldürülür.

XVIII. YY Islahatlarının Özellikleri

– Avrupa ilk defa örnek almıştır.
– Islahatlar üst yönetim tarafından yapılır. Halk ıslahatlara ilgisizdir.
– Askeri alanda yoğunlaşır.
– Yabancı uzmanlardan yararlanılmıştır.
– Lale devrinde Askeri Islahat yapılmamıştır.
– Islahatlar yeniçeri-ulema ittifakının sert müdahalesiyle karşılaşmıştır.

XIX. Yüzyıl Islahatları II. Mahmut (1807-1839)

– Islahatlar geniş bir alanda yapılmaya çalışılır.
– Islahatların en yoğun olduğu dönemdir.
– Islahatların dönüm noktası yeniçerilerin ortadan kaldırıldığı 1826 tarihidir. (Islahatların deki en önemli engel kaldırıldı.)

Askerlik

– Sekban-ı Cedid ocağı
– Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusu
Türk- Müslüman Milli orduya geçiş
Redif birlikleri
Harpokulu
Askeri Tıp okulu
Baytar Mektebi

Yönetim – İdare – Hukuk

– Bütün vatandaşlara din mezhep özgürlüğü tanındı.
– Bakanlık sistemine geçilir.
– Hükümet Heyet-i Vükela adını taşır.
– Kanun – tüzük ve yönetmeliklerin hazırlanması için meclisler (komisyon) kurulur.
– Tımar sistemi kaldırılır.
– Memurlar maaşa bağlanır.
– Vakıflar Evkaf Nezareti’ne bağlanır.
– Müsadere kaldırılır.
– Veclis-i Vâlâ kurulur. (Yüksek mahkeme)
– Nüfus ve emlak sayımı yapılır.
– Muhtarlıklar kurulur.
– Posta örgütü kurulur.

Eğitim – Kültür

– İlköğretimin zorunluluğu getirilir. (İstanbul’la sınırlı)
– Mekteb-i Maarif-i Adliye açılır (Memur yetiştirmek amacıyla)
– Türcüme odaları kurulur.
– Yurtdışına öğrenci gönderilir.
– Padişahın resimleri devlet dairelerine astırılır
– Yeni bir kılık – kıyafet düzenini yerleştirir.
– Takvim-i vekayi yayınlanır (1831) (Resmi Gazete niteliğinde)
– İlk rüştiye mektebi açılır.

Tanzimat Dönemi Gelişmeleri

Abdülmecid (1839 -1861)

İdare – Hukuk

– Tanzimat fermanı yayınlanır.
– Şuray-ı Devlet (Danıştay) kurulur.
– Divan-ı Ahkam-ı Adliye (Temyiz Mahkemesi) oluşturulur.
– İltizam kaldırılır (Kısa süre sonra tekrar uygulanacak)
– Maaşlı devlet memuru olan Muhassıllar vergi toplamakla görevlendirilir.
– Vilayet meclisleri kurulur.
– Ceza kanunnamesi çıkarılır.
– Ticaret kanunu çıkarılır.
– Ticaret mahkemeleri kurulur.

Askerlik

– Askerlik beş yılla sınırlandırılır.
– Ordu merkezlerinde idadiler açılır.
– Askeri Baytar okulu açılır.
– Ordunun adı Asakir-i Şahane olarak değiştirilir.

Eğitim

Meclis-i Maarif-i Umumiye kurulur. (Eğitim işlerini düzenlemek için)
– Püştüyelerin sayısı artırılır.
– Türkçe temel ders olarak okutulur.
– Darü’l Muallim açılır, (öğretmen yetiştirme)
– İlk kız rüştiyesi açılır.
– Mektebi Mülkiye açılır. (Yönetici yetiştirme)

Ekonomi

– İlk dış borç alınır (1854)
– Bank-ı Dersaadet (İlkbanka) açılır.
– Osmanlı Bankası kurulur.
– İlk demiryollarının yapımına başlandı.
– İlk kağıt para kaime bastırılır.
– Mecidiye para birimi olarak piyasa sürülür. (Altın – gümüş)

Abdülaziz Dönemi (1861 – 1876)

İdare – Hukuk

– Şuray-ı Devlet (Danıştay) kurulur.
– Vilayet Nizamnamesi yayınlanır.
– Vilayet meclisleri açılır.
– Toprakta mülkiyet ve veraset hakkı tanınır.
– Nizamiye Mahkemeleri kurulur.
– Mecelle hazırlanır.

Eğitim

– Maarif-i Umumiye Nizamnamesi yayınlanır.
(Eğitim aşamaları belirlenir)
Sıbyan
Rüştiye
İdadi
Sultani
Darü’l Fünun
– Sanat okulları açılır.
– Darüşşafaka Lisesi açılır.
– İlk askeri rüştiyeler açılır.

Ekonomi

– Osmanlı Bankası Merkez Bankası hüviyetini kazanır.
– İlk demiryolları açılır
– Süveyş kanalı açılır
– Memleket sandıkları açılır.
– Devlet iflas ettiğini açıklar (1875)

Mecelle
Bir komisyon tarafından hazırlanan Osmanlı Medeni Kanunudur. Hanefi mezhebi esas alınarak hazırlanmıştır. 1926 yılına kadar yürürlükte kalmıştır.

Nizamiye Mahkemeleri
Şer’i alan dışında kalan davalara bakmıştır.

Demiryolları
İlk demiryolu hattı Köstence -Boğazköy arasında açılır (1860) Anadolu da ise İzmir – Aydın hattıdır. (1856-1867)
Batının bu yüzyılda OsmanlI’yı sömürmesinin en önemli aracı olmuştur.

II. Abdülhamit (1876 -1909)

Hukuk

-1. Meşrutiyet ilan edilir.
– Parlementolu sisteme geçilir.
– Kanun-i Esasi yürürlüğe girer.
(Türk tarihinin ilk anayasası)

Ekonomi

Duyun-u Umumiye idaresi kurulur.

Eğitim

– Okulların sayısı artırılır.
– Hukuk Mektebi açılır.
– Sanay-i Nefise açılır
– Ticaret Mektebi açılır
– Hendesehane ve Mülkiye Mektebi açılır
– Darü’l Fünun açılır (1900)
(İlk Osmanlı Üniversitesidir)

XIX YY. Islahatların Başlıca Özellikleri

– Islahatlar kişi teşebbüsü olmaktan çıkmış kadro girişimi niteliğini kazanmıştır.
– Yeniçeri ordusunun kaldırılmasından sonra (1826) hız kazanmıştır.
– Mülkiyet anlayışı değişmiştir.
– Yönetim Hukuk alanında yoğunluk kazanmıştır.
– Dış müdahale sıradan bir eylem haline gelmiştir.
– Halka danışılmamıştır.
– Halka temsil hakkı tanınarak dağılma önlenmeye çalışılmıştır.
– Yeni kurumların yanm8da eski kurumlar yaşamaya devam etmiştir.
– Yeni bir Osmanlı bürokrat ve aydın tipi ortaya çıkmıştır.
– Fransız İhtilali iyi değerlendirilmemiş milliyetçilik isyanları sıradan başkaldırılar olarak değerlendirilmiştir.
– Avrupa kapitalist kurumlan yenileşmenin önönü kesen politikalar uygulamıştır.
– Islahatın ekonomik temelleri atılamamış tır.
– Ulema’nın siyasi etkileri zayıflatılmıştır.
– Anayasal belgeler ortaya çıkmıştır.
– Savaşlar, isyanlar yeniliklerin başarısını engellemiştir.
– Cumhuriyete giden yolun zemini hazırlanmıştır.

– İkili uygulamalar döneme damgasını vurmuştur.
– Eğitimde – Hukukta – Mâliyede yargıda çok başlılık döneme damgasını vurmuştur.

Devlet Yönetiminde Değişim

a) XVIII. Yüzyıl

– Divan Bab-ı Ali’de toplanmaya başlar (Sadrazam kapısı)

– Bab-ı Ali butarihlerden itibaren Osmanlı Hükümeti anlamında kullanılmaya başlamıştır.

– Kalemiye önem kazanır
Islahat yapma çabası
Diplomasinin önem kazanması
Reisü’l Küttabhk büyük önem kazanan bir makam haline gelir

– Tımar ve devşirme sistemlerindeki değişim taşra yönetiminin kimliğinde değişime yol açar

Arpalık Usulü

– Eyalet ve sancâklaryüksek dereceli görevlilere gelir kaynağı olarak verilir.

– Görev yerlerine gitmeyen bu görevliler işlerini vekille yönetirler. Bu kişilere MÜTESELLİM denilir.

– Bunlar genellikle o yerin güçlü kişileridir. Böylece devleti temsil kimliğini kazanırlar. (Eşraf – Ayan)

– Tımar sistemi bırakıldığı için taşra yöneticileri kendi kapılarında asker beslemeye başladılar. (Sekban – Levend)

b) XIX. Yüzyıl

Tanzimat Öncesi
(II. Mahmut)

– Bab-ı Ali 1826 dan sonra Sadrazamın evi olmaktan çıkıp merkez yönetim binası duruma geldi.

Devlet Yönetiminde Değişim
Yetkilerin Yeniden Bölüşülmesi – Bakanlık Sistemine Geçiş

– Sadaret Kethudalığı
(Veziri azamin yardımcısı)
– Reisü’l Küttablık
– Hazine-i Amire
– Sadrazamlık
Dahiliye Nezâreti
(İçişleri Bakanlığı)
Hariciye Nezâreti
(Dışişleri Bakanlığı)
Maliye Nezâreti
Başvekâlet

Yeni kurulan bakanlıklar
Evkaf Nezâreti
Ticaret Nezâreti

Meclisler (Çeşitli işleri planlamak, düzenlemek)

– Dar-ı Şûra-i Askeri: Askeri îşler
– Dar-ı Şûra-i Bab-ı Ali: Mülki İşler
– Meclis-i Vâlâ-i Ahkâm-ı Adliye: Kanun hazırlama

II. Mahmut

Eyalet valisine MÜŞİR (idari – askeri) denilmiştir.
Sancak düzeyinde Feriklikler kurulmuştur.
1833 – 1836 arası Mahalle ve Köy Muhtarlıkları oluşturulur.

Tanzimat
Vilayet: Vali
Kaza: Kaza Müdürü- Kadının yürütme yetkisi sona erer.
Sancak: Kaymakam
Eyalet ve Sancak Meclisleri

Tanzimat Meclisleri

– Meclis-i Vâlâ: Bütün yenilikleri planlayan ve karar veren en yetkili meclis olur.
– Üst mahkeme işlevini de yüklenir (1854 tensonra sadece üst mahkemedir)

Meclis-i Ali Tanzimat (Yönetmelik yapma)
Bu meclis daha sonra