Özel amaca sahip alfabeler, fonetik yazı, transkripsiyon alfabesi, transliteration alfabesi, alfabenin müzikte kullanımı, morse vb. alfabeler hakkında bilgi.
Özel amaçlarla kullanılan alfabeler.
Bilimsel dil çalışmalarında, var olan alfabeler yeterli olmaz. Ses ayrımlarını doğru saptamak için ayrı alfabeler geliştirilmiştir. Bu alfabeler şöyle sıralanabilir:
Fonetik yazı: Söyleneni bütün incelikleriyle saptamak, bir yazıyı tarihsel imlasıyla yazmak, yazısı olmayan dilleri, sözlü metinleri yazıya geçirmek için kullanılır.
Transkripsiyon alfabesi: Bir metnin söylenişini tam olarak yazmak için kullanılır. Bu alfabede her ses için ayrı bir işaret olduğundan bu alfabeyle yazılamayacak hiç bir dil yoktur.
Transliteration alfabesi: Bir metnin tam yazılış biçimini yazıldığı alfabeden bir başka alfabeye çevirmek için kullanılır. Bu bilimsel alfabeler “fonetik yazı” ve “çeviri yazı” adıyla da adlandırılır. Uluslararası sistemler durumundadır. Ayrıca bir konuşmacıyı daha kısa sürede yazıya geçirebilmek için düzenlenen alfabeye “stenografi” denir. Sesleri daha yaklaşık bir biçimde saptayan bu sistem, her ulusun dil özelliğine göre ayrı düzenlenmiştir ve genellikle çözümlemesini yazan yapar. Son yıllarda bu alfabeyle yazan aygıtlar üretilerek çözümleme kolaylaştırılmıştır.
Ayrıca görme ve duyma eksikliği olanlar için alfabeler düzenlenmiştir. Körler için hazırlanan Moon (1847) alfabesi yerini daha sonra bulunan Braille’ye (1852) bırakmıştır. Bu alfabelerin işaretleri dokunularak algılanır.
Sağır ve dilsizler için düzenlenen ve el işaretleriyle aktarılan alfabe l’Epee (1776) adını taşır. Haberleşmede telgraf gönderimi için Morse (1837) ve çeşitli bayrak alfabeleri de düzenlenmiştir.
Alfabenin müzikte kullanımı: Alfabe harfleri müzikte sesleri göstermek için eski çağlardan başlanarak uzun süre kullanıldı. Başlangıçtan 10. yüzyıla kadar Yunan alfabesi 10. yüzyıldan sonra yerini Latin harflerine bıraktı. İlk yedi harfin (A, B, C, D, F, G) yedi diyatonik sesi gösterdiği bu sistem “do”dan başlayan ses dizisini gösteriyordu. Odon nota yazısı adını taşıyan bu sistem, bir süre kullanılmışsa da zamanla yerini değişik nota sistemlerine bırakmıştır. Türkiye’de benzer bir nota yazısını Arap harfleriyle Mustafa Nezihi Albayrak önermiş, fakat kullanılmamıştır.
Alfabe sırası, diplomasi: Uluslararası toplantılarda, devletler ve o devlet adına toplantıya katılan kişiler, devletin adındaki ilk harfin alfabedeki sırasına göre anılır ve tanıtılırlar. Antlaşmalarda da imzalama bu alfabe sırası gözetilerek yapılır. Bu sıralama o toplantıda kullanılan dile bağlıdır (Çek Cumhuriyeti Fransızcada T ile İngilizcede C ile yazılır.
