Pamuk nasıl bir bitkidir? Pamuk bitkisinin özellikleri, kullanım alanları, yetiştirilmesi, çeşitleri, pamuk üretimi hakkında bilgi.
Kaynak: pixabay.com
Pamuk
Pamuk, endüstri bitkilerinin en önemlilerindendir. Tohumlarını kaplayan incecik, beyaz tellerden kumaş dokunur. Ayrıca, pamuğun kimya endüstrisinde de önemli bir yeri vardır.
Pamuk ayrı taç yapraklı iki çeneklilerin ebegümecigiller familyasından yıllık bir tarım bitkisidir. Aslında bir sıcak bölge bitkisi olan pamuk, endüstri alanında taşıdığı önemden dolayı bugün, kutuplardan başka dünyanın hemen hemen her bölgesinde yetiştirilmektedir. Türkiye, en iyi cins pamuğun yetiştiği ülkeler arasında yer alır. Dünyada en iyi cins pamuğun elde edildiği yörelerin başında ise Amerika, güney ve batı Asya ülkeleri ile Mısır gelir.
Pamuk bitkisinin kimisi sıcak iklimli bölgelerde, kimisi soğuk iklimli bölgelerde yetişen birçok değişik çeşidi vardır. Genel olarak, bütün pamuk çeşitleri, yıllık bitkilerdir. Bunların toprağın içinde çok derinlere kadar inen kazık kökleri, boyu 1-2 metreyi bulan saplan olur. Pamukların sapında üç, beş parçalı, damarlı yapraklar vardır. Bu yaprakların dibinde kulakçıklar bulunur. Pamuğun çiçekleri basit salkım şeklinde beyaz, kırmızı, ya da ebruli renklerdedir. Meyvası yumurtalıktan meydana gelir. Yumurtalık üç, beş gözlü ve ceviz iriliğindedir. Buna «koza» denir. Her kozada beş tane bölme, her bölmede de altı tane tohum vardır. Tohumun çevresi beyaz pamuk telleri (lifleri) ile kaplıdır. Bunlara «kültür» denir. Tohumlara ise «çiğit» adı verilir.
Pamuk meyveleri olgunlaşınca 3-5 yarık meydana getirerek çatlar. Böylece, pamuk telleri dışarı doğru taşar. Bunlar 3-5 santim uzunluktadır. Sıcak ülkelerde yetişen pamuk türlerinin telleri daha da uzun olabilir. Bundan başka, sıcak ülkelerdeki pamukların açılan kozaları, soğuk yerlerde yetişen türlerin ise açılmayan kozaları vardır. Türkiye’de, özellikle dağlık, serin yerlerde yetiştirilen pamukların kozaları, soğuktan, yağmurdan korunmak için açılmazlar.
Pamuk en iyi lığlı (alüvyonlu), kuvvetli topraklarda yetişir. Derin sürülmüş, iyice gübrelenmiş topraklara ya «serpme», ya da «sıra» usulü ile ekilir. Sıcak yörelerde pamuk ekimi zamanı şubat; soğuk bölgelerde ise mart ve nisan aylarıdır. Ağustosta, eylülde kozaların toplanmasına başlanır. Bu sırada pamuk için en büyük tehlike yağmurdur. Yağmur yağınca, kozalar hem dökülür, hem de kirlenir; böyle olunca da verimi azalır.
Kaynak : pixabay.com
Pamuk Çeşitleri
Pamukların, «kozaları açılan», «kozaları açılmayan» olmak üzere iki çeşide ayrılır. Bunlardan kozaları açılanlar uzun, yumuşak teller verdiklerinden daha iyidir. Kozaları açılan pamukların en tanınmış türü «akala» pamuğudur. Akala cinsi Türkiye’de Adana’da, Nazilli’de ekilip ıslah edilir. Yurdumuzda yetiştirilen öteki pamuklar hep kapalı koza türündendir. Bunların «dağ pamuğu» adı verilen çeşidi beyaz renklidir, çok kabarır, soğuğa, hastalıklara karşı oldukça dayanıklıdır.
Pamuklardan ürün alma zamanı gelince ilk iş olarak kozalar toplanır. Toplama, genel olarak, elle yapılır. Kozaların hepsi birden aynı zamanda olgunlaşıp çatlamadığı için toplama işi fasılalarla tamamlanır. Toplanan kozalar önce kabuklarından ayrılır. Bu işe «şifleme» denir. Şifleme elle yapıldığı gibi makinalarla da yapılabilir. Şifleme bitince pamuk telleri çekirdeklerden ayırılır. Bu işe de «çırçırlama» denir. Çırçırlama, «çırçır makinaları» ile yapılır. Böylece, çekirdekler bir yana, teller (yani asıl pamuk) bir yana ayrıldıktan sonra, pamuklar, balyanarak fabrikalara gönderilir. Çekirdeklerden de ayrıca faydalanılır.
Kullanım Alanları
Pamuk çekirdeğinde %40 – 50 yağ vardır. Bunlardan bir kısmı tohumluk olarak alıkonduktan sonra geri kalanlar yağı çıkarılmak üzere fabrikaya gönderilir. Yağ fabrikalarında bu çekirdeklerden «vejetalin» adı verilen bitkisel yağ elde edilir. Yağın işe yaramayan kötü kısmı sabun yapımında kullanılır. Ayrıca küspeler de hayvan yemi, gübre, yakıt olarak işe yarar.
Pamuk, endüstrinin birçok alanında kullanılır. Pamuğun tohumları yağ üretimi için elverişlidir. Pamuk yağı yarı kuruyan yağlardandır. Bileşiminde palmitik oleik, stearik, miristik ve araşidik asitlerin gliseritleri vardır. Konserve endüstrisinde margarin, boya ve sabun yapımında kullanılır.
