Parite nedir? Fizik biliminde parite ne anlama gelir? Fizik’te paritenin tanımı ve kısa genel açıklamanın yer aldığı sayfamız.
Parite Nedir? (Fizik’te)
Parite, eşlem olarak da bilinir, bir fiziksel sistemin kuvantum mekaniksel betimlemesinde önem taşıyan özellik. Parite, temel parçacıklardan oluşan bir sistemi betimleyen dalga fonksiyonunun bakışım (simetri) özelliğiyle ilişkilidir. Parite dönüşümü, böyle bir sistemin yerine onun ayna görüntüsünü geçirir. Matematiksel olarak ifade edilirse, parite dönüşümü, dalga denkleminde uzay koordinatlarının ters çevrilmesine, yani x, y ve z koordinatlarının yerine -x, -y, -z konulmasına karşılık gelir. Böyle bir dönüşüm sonucunda dalga denklemi aynı kalıyorsa sistemin paritesi çift, denklemin işareti değişiyorsa sistemin paritesi tektir. Gözlenebilen fiziksel nicelikler dalga denkleminin karesine bağlı olduklarından, parite farklılığından etkilenmezler.
Karmaşık bir sistemin toplam paritesi
Karmaşık bir sistemin toplam paritesi sistemi oluşturan bileşenlerin paritelerinin çarpımına eşittir. 1956’ya değin temel (atomaltı) parçacıklardan oluşan yalıtılmış bir sistemde yer alan etkileşimlerin toplam pariteyi değiştiremeyeceği, bir başka deyişle paritenin korunumlu olduğu kabul ediliyordu. Paritenin korunumu, temel fiziksel etkileşimlerde sağ ile solu ya da saat yönü ile saatin tersi yönünü birbirinden ayırt etmenin olanaksız olduğu anlamına gelir. Fizik yasalarının ayna görüntülerinden bağımsız olduğunu belirleyen paritenin korunumu yasası 1930’larda Macar asıllı fizikçi Eugene P. Wigner tarafından ortaya kondu ve kuvantum mekaniğinin temel kurallarından biri durumuna geldi.
Parite korunumunun her durumda geçerli olmayabileceği görüşünü ilk kez 1956’da Çin asıllı ABD’li fizikçiler Tsung-Dao Lee ve Chen Ning Yang ortaya attı. Temel parçacıklar açısından üç temel etkileşim biçimi önem taşır: Elektromagnetik etkileşim, kuvvetli etkileşim ve zayıf etkileşim. Lee ve Yang parite korunumunun ilk iki etkileşim türü için geçerli olduğunu, ama zayıf etkileşim için geçerli olmadığını öne sürdüler.
Bunun sonucu olarak zayıf etkileşime ilişkin temel yasaların ayna görüntüsü işleminden bağımsız olmaması ve zayıf etkileşimin doğasında, deneysel olarak saptanabilmesi gereken bir sağ-sol bağımlılığının bulunması gerekiyordu. Ertesi yıl (1957) kararsız bazı kobalt çekirdeklerinden beta bozunumu (bir zayıf etkileşim türü) yoluyla salınan elektronların çoğunun solak nitelikte olduğu deneysel olarak belirlendi. Bu elektronların spin (fırıl) vektörleri yayılma doğrultusuna göre ters yönlüydü; bir başka deyişle, bunların spinleri (kendi eksenleri çevresinde dönüş yönleri) bir sol vidanınki gibiydi. Buna karşılık, güçlü kuramsal nedenlerden (CPT teoremi) dolayı, parite evirtiminin (P) yük eşlenimi (C) ve zaman evirtimi (T) ile birlikte ele alınması durumunda temel fizik yasalarının değişmez kalacağına inanılmaktadır.
