Rüzgarların Aşındırma ve Biriktirme Şekilleri

0
Advertisement

Rüzgarlar yeryüzünü nasıl şekillendirir? Rüzgarların oluşturduğu aşındırma ve biriktirme şekilleri nelerdir, özellikleri, hakkında bilgi.

Rüzgarların Aşındırma ve Biriktirme Şekilleri

RÜZGARLAR

Kurak bölgelerde etkili olan şekillendirici dış kuvvetlerin en önemlisi rüzgardır.

Özellikle çöl bölgelerinde etkili olan rüzgarlar gevşek maddeleri havalandırarak taşır, bunları yeryüzüne çarparak aşındırır ve taşıma gücü sona erdiğinde biriktirirler. Kum ve çakıl büyüklüğündeki gevşek maddeler rüzgarın aşındırma araçları ve biriktirme malzemesidir.

Rüzgarların etkili olduğu yerlerin başlıca özellikleri şunlardır:

***Sıcaklık farkının fazla olması
***Bitki örtüsünden yoksunluk
***Mekanik çözülmenin çok olması
***Toz, kum, çakıl ve kaya kırıntılarının fazla olması
***Zeminin kuru ve gevşek olması

RÜZGARLARIN AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ

Advertisement

Mantarkaya (Şeytanmasası)

Rüzgarlar havalandırdıkları kum ve çakılları en fazla 1 m kadar yükseğe kaldırabilir. Bu kum ve çakılların yüksek kayalıkların alt kesimine çarptırılmasıyla bu kısımlar aşınarak incelir ve kaya mantar şekline benzer hale gelir. Bu nedenle bu tür kayalara mantarkaya denmektedir.

Kovuk (Tafoni)

Bloklar halindeki kayaların çözülerek parçalanmış gevşek kısımları rüzgarlar tarafından sürüklenip buradan uzaklaştırıldığında, blok halindeki bu kayada gözenek şeklinde boşluklar oluşur. Buna kovuk (tafoni) denir.

Şahit Kaya

Dirençleri farklı olan tabakaların üst üste bulunduğu yerlerde kolay aşınan tabakaların daha önce aşınması ya da böyle kısımlarda gevşeme ve çözülmeyle ayrışan maddelerin rüzgarlarla buradan uzaklaştırılmasıyla şahit kayalar ortaya çıkar.

Yardang

Farklı dirençteki tabakaların birarada bulunduğu yerde, rüzgar direnci zayıf tabakaları aşındırır. Geriye çok pürüzlü sert kayalar kalır. Bunlara yardang denir.

Çöl Kaldırımı

Rüzgarlar küçük boyutlu maddeleri taşıyarak geride çakıl, taş ve blokları bırakırlar. Bunların üst üste birikmesiyle çöl kaldırımı oluşur.

Advertisement

RÜZGARLARIN BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ

Lös

Rüzgarların aşındırıp taşıdığı toz ve ince kumlardan oluşan birikintilerdir. Lösler en çok çöl bölgelerinde görülmekle birlikte az da olsa kutuplara yakın yerlerde de görülebilmektedir.

Kumullar ve Kum Tepeleri

Rüzgarların taşıma gücünün azaldığı ya da sona erdiği yerlerde kumlar, tozlar ve çakıllar yere çökelir. Bunların birçok çeşidi vardır. Bazıları yüzlerce km uzunluktaki ve 100 – 300 m yüksekliğindeki sırtlar şeklinde olabilmektedir. Bu denli geniş çapta olmasa da Türkiye’deki bazı yerlerde (Konya – Karapınar Yöresi ve İstanbul – Şile kıyıları) bu tür kumullar bulunmaktadır.

Barkan

Kumullar değişik büyüklük ve şekillerde olabilmektedir. Hilal şeklindeki kumullara barkan denilmektedir. Rüzgarların yeryüzünü en fazla şekillendirdiği yerler çöllerdir. Çöllerde fiziksel çözülme sonucunda oluşan gevşek yapıdaki kumullar çok yaygındır.

Türkiye’de rüzgarların aşındırma ve biriktirme yaptığı alanlar çok sınırlıdır, iç Anadolu Bölgesi’nde Konya Karapınar’da ve kumsalların bulunduğu deniz kıyılarında rüzgarlar şekillendirici etkiye sahiptir.


Leave A Reply