Safeviler Devleti ile ilgili olarak genel bilgilerin ve Safevi hükümdarların listesinin yer aldığı yazımız. Safeviler dönemi ile ilgili bilgiler.
Safeviler, İran’da saltanat sürmüş büyük bir Türk hanedanıdır. 1502’den 1736’ya kadar 234 yıl sürmüştür. Kuruluşundan Büyük Şah Abbas’ın ölümüne ( 1628) kadarki devrede Safevîler, kesiksiz ve mutlak şekilde, Osmanlı devletinden sonra dünyanın en güçlü, en büyük devletine sahip olmuşlar, sonradan bu ikinciliklerini çok kere Hindistan’daki Timuroğulları Türk imparatorluğuna kaptırıp üçüncülüğe düşmüşlerdir.
Safevî İmparatorluğu en geniş şeklini Şah İsmail zamanında (XVI. yüzyıl başında) aldı. Bu çağda İran, Doğu Horasan, Irak, Gürcistan, Ermenistan, Kuzey Azerbaycan, Dağıstan, Türkmenistan, Doğu Arabistan kıyıları, bugünkü Türkiye’nin 12 ilini içine alan Doğu Anadolu hep Safevîler’indi; bu topraklar 3,3 milyon kilometrekareyi buluyordu. Başkent Şah İsmail zamanında Tebriz’ken, Yavuz’un Tebriz’i alması üzerine, Kazvin’e aktarıldı, Büyük Abbas çağından beri de Isfahan başkent oldu. Tebriz’le Isfahan, milyona yaklaşan nüfusları ile, o zamanlar dünyanın en büyük şehirleriydi.
Safevîler, adlarını ataları Şeyh Safiüddin’den almışlardır. Şeyh Safiüddin’in 25. kuşaktan Hz. Ali ile Hz. Fâtıma’nın torunu olduğu ileri sürülmüşse de, bunun hiçbir tarihî değeri yoktur.
Şah İsmail, Safevîler’in başına geçince, dedesi Cüneyt’le babası Haydar’ın devlet kurma teşebbüslerini ele aldı, babası ile dedesini öldürten Şirvan-Şahlar’ı ortadan kaldırmakla işe koyuldu. Akkoyunlu imparatorluğunu da haritadan sildikten sonra Osmanlı İmparatorluğuna yöneldi. Ancak, Yavuz, Şah İsmail’i durdurdu, geriye püskürttü. Böylece, Osmanlı devleti ile İran, yani dünyanın o zamanki en güçlü iki devleti arasında çok uzun sürecek olan müthiş savaşma başladı. Şah İsmail’le Yavuz’un savaşması bunların oğulları olan Şah Tahmasb’la Kanuni’nin yarımşar yüzyıllık saltanatlarında da sürüp gitmiştir.
I. Tahmasb’ın torunu I. Abbas, Irak’ı Osmanlılar’dan geri almak derecelerinde güçlü davrandıysa da, IV. Murat, Safevîler’i Irak’ tan kesin şekilde attı. 1722’de Afganlılar İran’ı istila ettiler, Eşref Şah, I. Şah Hüseyin Safevî’yi öldürttü.
III. Sultan Ahmet’in son zamanlarında Osmanlılar, bütün Kafkasya’ya, Doğu İran’ı Safevîler’den alıp Orta İran’a dayandılarsa da, Avşar hanedanını kuran Türk beyi Nadir Şah buralarını Osmanlılar’dan geri aldı, Osmanlı devleti ile İran arasında yeniden denge kuruldu.
Bu yüzyıllar içinde Safevîler yalnız Osmanlı İmparatorluğu ile değil, Hindistan (Timurlu), Türkistan (Özbek) Türk imparatorlukları ile de düşmanca bir siyaset güttüler. Bu siyaset çok kere savaşlara yol açtı. Bu arada, Afganistan, Timuroğulları ile Safevîler’in, Horasan’la Türkmenistan da Safevîler’le Ozbekler’in savaş alanları oldu.
Yıllarca süren bu amansız savaşlar sonunda, Özbekler Horasan’ı, Afganlılar da İsfahan’ı aldılar, böylece Safevî devleti son buldu.
Safevîler şiddetli bir İran (Fars) kültürü altında kalmakla beraber hiçbir zaman Türklüklerini kaybetmediler, anadilleri olarak Türkçe’yi korudular. Tarihteki en büyük birkaç Türk hanedanından biri olan Safevîler’in imparatorlarına «şah», prenslerine «mirza», prenseslerine «beğim» denir ki, Timuroğulları’nda, Ka-çarlar’da da böyledir.
Safevî şahları ve saltanat yılları şunlardır:
1) I. Şah İsmail (1502-1524);
2) I. Şah Tahmasb (1524-1576);
3) II. Şah İsmail (1576-1578);
4) Şah Hüdâbende (1578-1587);
5) I. Şah Abbas «Büyük» ( 1587-1628);
6) I. Şah Safî (1628-1642);
7) II Şah Abbas (1642-1667);
8) II. Şah Safî (1667-1694);
9) I. Şah Hüseyin (1694-1722);
10) II. Şah Tahmasb (1722-1732);
11) III. Şah Abbas (1732-1736).
