Osmanlı döneminde yaşamış en ünlü Şeyhülislamlardan birisi olan ve bilim insanı, asker, devlet adamı ve besteci olan Şeyhülislam Mehmet Esat Efendi hayatı hakkında bilgiler.
Şeyhülislam Mehmet Esat Efendi
Şeyhülislam Mehmet Esat Efendi (1685-1753), Ünlü bir Türk bilgini ve bestecisidir. Şeyhülislâm Ebu-İshak İsmail Efendi’nin oğludur. İstanbul’da doğdu, medrese tahsilinin bütün kademelerini bitirerek müderrisliğin de bütün derecelerini geçti, 1720’de «sahn-ı semân müderrisi» (en yüksek medrese olan Süleymaniye üniversitesi rektörü) oldu. Profesörlükten adliye mesleğine geçerek, Selânik ve Mekke kadılıklarında bulundu. 1737′ de kazaskerlik (askerlikteki mareşal rütbesine eşittir) payesiyle Ordu-yı Hümayun kadısı atandı.
Esat Efendi, Almanya ve Rusya’ya karşı büyük zaferle biten savaşta Avusturya cephesinde bulunduktan sonra Belgrat Antlaşmalarında da murahhas olarak görev aldı. 1744’te Rumeli kazaskeri, 1748’de şeyhülislâm oldu. 1749’da azledildi.
En ünlü Osmanlı ilmiye ailelerinden birine mensup olan Esat Efendi, pek zengin ilmî gelenekler içinde yetişmiştir (kızı Fıtnat Hanım en büyük Türk kadın şairidir). Oğlu ve torunu da sonradan kendisi ve babası gibi şeyhülislâm olmuştur. Yazdığı 9 eserin en önemlileri şunlardır: Şiirlerini toplıyan «Divan», «Lehcetu’l-Lûgat» (Türkçe bakımından olağanüstü önemli, Türkçe’den Arapça ve Farsça’ya sözlük), «’Atrabu’l-A’sâr» (Türk bestekârlarının biyografi ve eserlerinden bahseder). Esat Efendi, bestekâr olarak da önemlidir. Fakat zamanımıza besteleriyle ancak 8 parça eseri kalmıştır: 2 İlâhî, 1 Beste, 1 Ağır ve 3 Yürük Nakış Semai ile 1 de Saz Semaisi. Bunların hepsi üstün değerde parçalardır.
Öte yandan, 1685-1753 yılları arasında yaşamış olan Şeyhülislam Mehmet Esat Efendi ise Osmanlı İmparatorluğu’nun önemli din bilginleri arasında yer almaktadır. 1731 ile 1753 yılları arasında Sultan I. Mahmud döneminde Şeyhülislam olarak görev yapmıştır.
Esat Efendi, dindarlığı ve İslam hukuku ve teolojisi konusundaki geniş bilgisi ile tanınmaktadır. İslami fıkıh, etik ve tarih gibi çeşitli konularda birçok kitap yazmıştır. Ayrıca sanatın koruyucusu olarak İstanbul’da birçok önemli cami ve diğer dini yapıların inşasını desteklemiştir.
Esat Efendi, hem Osmanlı hükümeti hem de genel halk tarafından büyük saygı görmüştür. 1753’te vefat etmiş ve babası da önemli bir din bilgini olan kabri başında defnedilmiştir.
