Şist nedir? Şist nasıl bir kayaçtır, oluşumu, özellikleri nelerdir? Şist kayacı hakkında bilgi.
Şist; Tabakalaşmalarına bağımlı olmaksızın ince ve paralel yaprakçık halinde oluşmuş kayaç (yaprak kayaç da denir).
Bileşimleri aynı olan yaprakçıklar şistlilik düzlemi (ya da yapraklanma düzlemi) adı verilen düzlemlerle sınırlıdır. Yaprakçıklar küçük kırıklarla birbirlerinden ayrılıyorlarsa, kırıklı yapraklanma söz konusudur. Çok ince minerallerin yeniden billurlaşması sonucunda bu kırıklar dolabilir (akış yapraklanması). Çok yaygın olan akış yapraklanması damtaşı (arduvaz) dilinimlerinde ortaya çıkar. Şistler, genellikle hafif sıcaklık ve yüksek basınç koşullarında oluşan başkalaşmış kayaçlardır, kimyasal bileşimleri çok farklı olabilir, çünkü temel özellikleri tektonik niteliklidir. Bununla birlikte, bütün kayaçlar yapraklanma gelişmesine duyarlı değildir. Killer gibi yumuşak kayaçlar, şiste en kolay dönüşebilen kayaçlardır; kumtaşları gibi sert kayaçlar bu dönüşüme pek boyun eğmez. Şistler, genellikle, killerin ve marnların başkalaşmasıyla oluşurlar; kumtaşlarının ve kireçtaşlarının şiste dönüşmesi neyse daha ender olarak rastlanır. Bazı çok ince kireçli çamurlar yapraklanmanın etkisinde kalabilirler. Yapraklanma, bazen yumuşak kayaçların kalın tortul kütleleri altına gömülmesi sırasındaki sıkışma sonucu, bazen de belirli yönlerden gelen basınçların etkisiyle gerçekleşir. Çoğunlukla kıvrımlanmalara (genişliği çok farklı olabilir) bağlı olan yapraklanma, bu durumda kıvrımların eksen düzlemine paralel olur.
Üst yapraklanma kuşağı, şistlerin altında oluşabileceği sınır çizgisinin hemen altındaki kuşaktır; üst yapraklanma kuşağı 4 000-6 000 m derinlikte bulunur. Kırıklı yapraklanma ilk oluşan yapraklanmadır; daha sonra, bu düzlemlerde minerallerin yeniden billurlaşması gerçekleşir. Yeniden billurlaşmalar giderek yoğunlaştığında, farklı bileşimlerde yataklar oluşur ve bir yapraklara ayrılma olayı doğar. Damtaşı şistleri, önemli değişiklikler, kurucu mineralleri etkilemeden oluşurlar. Damtaşı şistlerinin, kendilerini ince yaprakçıklara ayıran bir temel diliminin yönü ve aynı zamanda da daha dar olan ve dilinime düşey konumda bulunan “bir yapraklanma yönü vardır.
Genel başkalaşım olayı çerçevesinde başka şistler de oluşabilir. Mineral dönüşümler boldur; küler küçük mikalara dönüşürler; yeni mineraller ortaya çıkarlar.
Renkleri başlıca özelliklerini oluşturan yeşil şistler (yeşil renklerinin nedeni, çok sayıda klorit içermeleridir) en zayıf başkalaşım dönüşümlerinin ürünüdür. Başka şistler-se, içlerinde billurlaşan, iri boylu ikincil minerallerle nitelenirler: Andaluzitli şistler; storotitli şistler; glokofanlı şistler; vb. Bu mineraller yapraklanma sırasında oluşabilirler; ne var ki yapraklanmadan sonra oluştukları ve yapraklanmayan biçimini bozdukları da olur. Andaluzitli şistlere, değme başkalaşımındaki aylalarda da sık raslanır.
