Sultan Veled Kimdir ve ne yapmıştır? Hz. Mevlana’nın oğlu Sultan Veled’in hayatı, eserleri, şiirleri, islama ve edebiyata katkıları nelerdir?
SULTAN VELED (1226 – 1312)
Mevlana Celaleddin Rumi’nin büyük oğlu Sultan Veled’in asıl adı Muhammed Bahaeddin’dir. Annesi Semerkantlı Şerafeddin Lala’nın kızı Gevher Hatun, Harzem hanedanından olduğu için “Sultan Veled” diye anıldığı rivayet edilmiştir. 24 Nisan 1226 tarihinde Larende’de -bugünkü Karaman- doğan Sultan Veled, Mevlevilik tarihindeki yeri kadar şair olması hasebiyle Türk dili ve edebiyatı açısından da son derece önemli bir isimdir.
İlk öğrenimini babasından alan Sultan Veled, erken yaşlarda babası ile birlikte muhtelif alimlerin bulunduğu toplamntılara katılmış ve bu toplantılardan ziyadesiyle istifade etmiştir. Sadık bir mürit gibi babasına ve Şems-i Tebrizi‘ye hizmet eden Sultan Veled, Şems-i Tebrizi’nin ilk kayboluşunda Şam’a giderek, babasının ricasını iletmiş ve onu geri getirmiştir. (1246) Şems-i Tebrizi’nin ölümünden sonra (1247) aynı saygıyı babasının halifeleri Selahaddin-i Zerkub’a ve Husameddin Çelebi’ye göstermiş, babasının ölümü üzerine (1273) onun yerine geçmesi istenmişse de kabul etmemiş, Çelebi’ye tabi olmuştur. Husameddin Çelebi ölünce (1284) ısrarlara daha fazla karşı koyamamış, postnişinliği kabul etmiş, ancak gerçek halifenin Kerimüddin Bektemür olduğunu belirtmekten de geri kalmamıştır. Bektemür’ün ölümüne kadar da (1291) ona gereken saygıyı göstermiştir.
Mevlevi Tarikatı İçin Yaptıkları
Sultan Veled postnişin olduktan sonra babasının yolunu sistemleştirmeye çalışmıştır. Mevlevilik onun zamanında teşkilatlı bir tarikat haline gelmiş, gerek eserleri, gerekse dört bir yana gönderdiği dervişleri ve halifeleri ile Mevleviliğin yayılmasını sağlamıştır. Sultan Veled, 11 Kasım 1312 tarihinde 86 yaşında vefat etmiştir.
Sultan Veled, Mevlana’nın en çok sevdiği talebelerinden Selahaddin-i Zerkub’un kızı, Fatıma Hatun ile evlenmiştir. Bu hanımında Ulu Arif Çelebi dünyaya gelmiştir. Sultan Veled, ilk hanımının vefatından sonra iki kere daha evlenmiş olup bu evliliklerinden de Şemseddin Emir Abid, Selahaddin Emir Zahid ve Husameddin Emir Vacid doğmuştur. Ulu Arif Çelebi, Abid Çelebi ve Vacid Çelebi şeyh olmuşlardır.
Sultan Veled, Husameddin Çelebi’nin 1284’te vefatı üzerine vekili olup bu vazifeyi üstlenmiş ve hayatının sonuna kadar şeyhliği sürdürmüştür. Tarikata getirdiği düzenlemeler sebebiyle Mevlevilik’in onunla başladığı kabul edilir. Mevlana’nın düşüncelerini temel alarak Mevlevilik’i kendine özgü kuralları ve ritüelleri olan bir tarikat durumuna getirmiştir.
Amasya, Akşehir, Ilgın, Niğde, Kırşehir, Erzincan gibi yerler halifeler göndererek tekke ve zaviyeler açtırdı. Babasının türbesinin yapılmasına yardımcı oldu. Türbenin yanına kütüphane, Mesnevi okuyup okutmaya mahsus yerler yaptırarak merkezi bir külliye meydana getirilmesini sağladı. Böylece başka yerlerde kurulan dergah ve zaviyeleri bu tek merkeze bağladı. Ömrünü babasının öğretmek istediği ilmi yaymakla geçirdi.
Ölümü
Seksen altı yaşındayken 1312 yılında hastalığa yakalanan Sultan Veled, sevenlerinin telaşa düştüğünü görünce onlara: “Üzülmeyiniz ve telaş etmeyiniz. Bu benim vefat edeceğimin haberidir. Zahiren sizden ayrılacağım fakat her zaman manen yanınızda olacağım. Bundan kimsenin şüphesi olmasın.” demiştir. Recep ayının onuna rastlayan cumartesi gecesi vefat etmiştir.
Büyük bir cemaatin katıldığı namazdan sonra Babası Mevlana’nın yanı başına defnedildi. Cenaze namazını vasiyeti üzerine Mecdüddin Aksarayı kıldırdı.
Mevlana ve Şems-i Tebrizi’nin Sultan Veled Hakkında Sözleri
Şems-i Tebrizi’nin Mevlana’ya hitaben söylediği şu sözler, Sultan Veled’in nasıl bir kıymet ifade ettiğini gözler önüne sermektedir. “Benim bir serim, bir de sırrım vardır. Başımı sana feda ettim. Sırrımı da oğlun Sultan Veled’e verdim. Sultan Veled bin yıl ömrü olsa da hepsini ibadetle geçirse, ona verdiğim sırra, yani evliyalıkta ilerlemesine sebep olduğum derecelere kavuşamaz.”
Sultan Veled küçük yaştan itibaren kendini ilme vermiş, kısa zamanda yüksek derecelere erişmiştir. Bununla ilgili olarak Mevlana, oğlu Sultan Veled’e; “Ey oğlum Sultan Veled’ Benim dünyaya gelmemin sebebi sensin. Kalbim, marifetler, Allah Teala’nın zat ve sıfatlarıyla ilgili bilgilerle doludur. Bu bilgilerin tamamını sana öğretmekle görevliyim.” demiştir.
Bir defasında “Oğlum Sultan Veled ! Çok talihli ve bahtiyar birisin. Ömrünün hep rahat ve huzur içinde geçeceğini ümit ediyorum” şeklinde iltifat etmiştir.
Eserleri ve Edebi Hayatı
Şiirlerinde halkı aydınlatmak ve Mevlana’nın fikirlerini telkin maksadını güden Sultan Veled, Türkçe şiirler söylemişse de eserlerinin büyük bir çoğunluğunu farsça kaleme almıştır. Tasavvufi esasları öğretme amaçlı olan Türkçe şiirlerinde daha çok mesnevi nazım şeklini kullanmıştır.
Divan’da 129, İbtidaname’de 76, Rebabname’de 162 Türkçe beyit vardır. Bu parçalar Oğuz Türkçesi ile yazılmış ilk şiirler oldukları için Türk dili tarihi açısından kıymetli vesikalardır.
Farsça olan eserlerde Türkçe dışında, Arapçai Rumca beyitler de görülür. İbtidaname adlı eserinin bir özelliği de Mevlana’nın hayatına ait bilgiler vermesi dolayısıyla en eski, en sağlam kaynaktır.
Maarif adlı Farsça mensur bir eseri vardır. Bu ahlaki ve tasavvufi manzumelerin hepsi, edebi açıdan da oldukça başarılı örneklerdir.
Sultan Veled’in Divan (1267-1291), İbtidaname (1291), Rebabname (1300), İntihaname (1303-1312), Maarif (1301-1303) adlı eserleri bulunmaktadır.
