Tolman’a göre amaçlı davranışçılık nedir? Organizmanın davranışlarının yönleri, amaca yönelik etkinlikleri nelerdir?
Tolman’ın Amaçlı Davranışçılığı
Tolman’a göre organizmanın davranışlarının üç yönü vardır. Bunlar:
• Davranışlar amaca yönelik etkinliklerdir.
Amaçlı davranışçılık : Tolman, davranışçılığın objektifliğini benimsemiş, davranışların açıkça ölçülmesi gerektiğini savunmuştur. Ancak, davranışçıların davranışın bilişsel yönüne çok az değer verdiği düşünmüştür. Oysa, insan ya da hayvan sadece uyarıcıya tepkide bulunmaz; inançlarıyla, tutumlarıyla etkinlikte bulunur ve amaçlarına ulaşmak için çaba harcar. Bu durumda davranışçılığın objektifliğini zedelemeden, kuramına yeni boyutlar eklemek gerektiğine inanmıştır. Bu boyutlardan biri de amaçlı davranışçılıktır.
Tolman’a göre davranış, amaçlı etkinliklerdir, yani amaca yönelik davranışlardır. Örneğin, bir öğrencinin ders çalışması, labirentte bulunan bir farenin yiyeceği elde etmek için çaba harcaması, su içmek, telefon açmak, pazarda patates satın almak. Bu esnada yapılan kas hareketleri önemli değildir. Önemli olan organizmayı amaca ulaştıran etkinliktir.
Davranış aynı zamanda organizmayı amaca ulaştıracak şekilde değişen koşullara göre değişir, uyum sağlar. Örneğin; birey işyerine kendi otomobiliyle gidebilir. Eğer otomobili o gün yoksa taksiyle, bir arkadaşının aracıyla ya da bisikletle gidebilir. Organizma değişen çeşitli koşullara, sınırlamalara göre kendi bilgisini kullanarak amaca ulaştıracak en uygun davranışı seçer ve uygular.
Davranış, organizmanın ulaşmak istediği amaç tarafından yönlendirilir. Tolman davranışı amaç etrafında organize ettiğinden, kuramına amaçlı davranışçılık adını vermekle birlikte, moleküler davranış değil, bütüncü (molar) davranış üstünde çalışmak gerektiğini belirtmiştir.
not
Guthrie ve Tolman’ın görüşleri arasında bazı benzerlikler vardır. Guthrie’ye göre “hayvan aç olduğu sürece yiyeceği arama davranışını sürdürür. Tolman’a göre de davranış amaca yönelik ise, organizma çevreyi araştırma ve amaca ulaşma çabasını sürdürecektir. Neticede her iki durumda da davranış bir amaca yöneliktir.
Telefon etmek, su içmek gibi davranışlar basit olarak organizmanın uyarıcılara karşı gösterdiği tepkilerden ibaret değildir. Bu davranışlar belirli bir amaca yönelik bilinçli davranışlardır.
Davranışlar bütüncül (molar) dür.
Bütüncü davranışın özelliği amaçlı oluşudur. Tolman’a göre davranışı küçük birimlere bölerek çalışmak, davranışın bütünlüğünü, anlamını kaybettirir. Bu nedenle davranışlar bütün olarak ele alınmalıdır. Örneğin; yemek pişirme, çamaşır yıkama gibi davranışlar bütüncü davranışlardır. Bu davranışları bazı davranışçı psikologların yaptığı gibi en küçük birimlerine kadar parçalayarak açıklamaya çalışmak anlamsızdır.
Davranışlar bilişseldir.
Organizmanın uyarıcılara karşı gösterdiği tepkiler basit olarak U-T bağı ile açıklamak yeterli değildir. Davranışların bilişsel yönü söz konusudur.
> Tolman’ın amaçlı davranışlı kuramında davranış amaçlıdır, bütüncüldür, bilişseldir.
