Tsunami nasıl ve neden meydana gelir ve özellikleri nelerdir? Tsunami ile ilgili bilgiler, ilginç gerçekler.
Kaynak: pixabay.com
TSUNAMİ
Bir deprem, yanardağ veya heyelan nedeniyle büyük miktarda su kütlelerinin yer değiştirmesiyle tsunami meydana gelir. Tsunami, aynı zamanda bir yeraltı suyunun patlaması veya bir göktaşının etkisiyle oluşabilir. Tsunami, son derece büyük dalgalara neden olur ve genellikle çok hızlı yükselen bir gelgit gibidir. Büyük tsunamiler, 100 fitin üzerine çıkan dalgalara neden olabilir ve saatte 500 mil hızla ilerleyebilir. Tsunamilerin çoğunluğu Pasifik Okyanusunun’da gerçekleşir. Ortaya çıktıklarında, kıyı bölgelerinde yaşayan insanlar için son derece tehlikeli, ölümcül olabilirler.
Tsunamiler İle İlgili Gerçekler:
- Tsunamilerin yaklaşık % 80’i, depremler ve yanardağların yaygın olduğu Pasifik Ateş Çemberi‘nde meydana gelir.
- Bir tsunami, saatte 500 mil hızına erişebilir; bu da bir jet uçağının hızına neredeyse eşittir.
- Yüksek hızından dolayı bir tsunami, yalnızca bir gün içinde Pasifik Okyanusunu geçebilir.
- Bir tsunaminin uzun dalga boyu, kıyıya doğru ilerledikçe gücünü korumasına izin verir.
- Bir tsunami kıyıya yaklaştığında, yavaşlar, ancak yüksekliği ve enerjisi artar.
- Bir tsunami dalgasının tepesi, dipten daha hızlı hareket eder. Tsunamilerin bu kadar yükselmesine neden olan şey budur.
- Bir tsunami kıyıya vurmadan hemen önce, kıyı suları deniz tabanını ortaya çıkaracak şekilde sahilden emilircesine, çekilir. Bu, tsunaminin önümüzdeki beş dakika içinde çarpacağı yönünde bir uyarıdır.
- Kıyıyı vuran ilk dalga genellikle en güçlü dalga değildir. Takip eden dalgalar giderek daha çok büyür ve daha fazla güç kazanır.
- M.Ö. 426’da bir Yunan tarihçi olan Thucydides, The Peloponnesian War adlı kitabında tsunamilerden bahsetmiştir. Depremlerden kaynaklandığını belirtmiştir.
- Amerika Birleşik Devletleri’nde, Hawaii, Washington, Oregon ve California, Pasifik Okyanusu’nun Ateş Çemberi yakınları tsunami için en çok risk altındaki bölgelerdir.
- Hawaii’de yaklaşık olarak her yıl bir tsunami oluşur, ancak her yedi yılda bir hasar verir.
- Hawaii’nin kaydedilen tarihindeki en büyük tsunami, 1946’da meydana geldi ve 170 kişi öldü.
- Japonca’da, tsunami “liman dalgası” anlamına gelir. Japonya’nın uzun bir tsunami öyküsü var.
- 2004 yılında Hint Okyanusu’ndaki tsunami, Tayland’dan Afrika’ya kadar 14 ülkede 230.000’den fazla kişiyi öldürdü. 2004 Hint Okyanusu tsunamisinin, 23.000 atom bombasına eşdeğer enerjiye sahip olduğu tahmin edilmektedir.
- Japonya’nın doğu kıyısındaki Tohoku depreminin neden olduğu 2011 tsunami yüzünden 15.000 kişi öldü. Bu tsunami ayrıca birkaç nükleer kazaya neden oldu.
- Bir kişi bir tsunamiyle sürüklenirse yapılabilecek en iyi şey, yüzmeye çalışmak için değil, yüzen bir şeye tutunmaktır.
- Bilimsel araştırmalar, tsunaminin zamanını, tsunamiye sebep olan olayın zamanı (deprem gibi), su derinliği ve bir yerden diğerine olan uzaklık hesaba katarak bulunabileceğini göstermiştir.
Kaynak 2
Kaynak: pixabay.com
Tsunami; Tsunami (liman dalgası), deniz dibinde veya sahile yakın yerlerde olan depremler, okyanus diplerinde gerçekleşen toprak kaymaları veya volkanik faaliyetler sebebiyle ortaya çıkar.
Pasifik okyanusundaki deprem kuşağı yeryüzünün en hareketli tektonik yapısına sahip bölgesini oluşturur. Japonya, Filipinler, Endonezya ve Papua Yeni Gine çevresinde çok sayıda volkanik ada bulunur. Bu bölgede, sualtında tektonik plato kaymaları meydana geldiği için tsunamilerin ana vatanı olarak bilinir.
Deniz altında, kıyısında ya da yakınlarında olan depremler, korkunç deniz kabarmalarına yol açar. Sismik deniz dalgası olarak da bilinen bu dalgalar genellikle yer yüzünden elli kilometre derinde ve Richter ölçeğine göre 6.5’in üzerinde olan depremler sonucu oluşur. Deniz dibinde ya da kıyılarda gerçekleşen toprak kaymaları ya da yanardağ püskürmeleri de bu dalgalara neden olur.
Okyanuslardaki derin sularda dalga boyları 100-200 km gibi çok büyük boyutlara ulaşabilir. Dalga yükseklikleri ise 0.3-0.6 metre gibi küçük bir düzeyde kalır. Bu yüzden okyanus ortasındaki bir gemi bu dalgalardan etkilenmez. Ancak dalgaların tehlikesi kıyıya yaklaştığında ortaya çıkar ve yıkıcı bir özellik kazanır.
Tsunamiden en çok ölen insan sayısı olan ülke Endonezya en çok etkilenen ülke ise Sri-Lanka’dır. Tsunamiden en çok etkilenen kıta Asya’dır. Dünya’da olan toplam tsunaminin %65’i Asya kıtasında olmasına rağmen, tsunamiden ölenlerin %97’si Asya kıtasındadır.
Bu durumun Asya kıtasında hem nüfusun fazla olması hem de tsunamilerin şiddetinin fazla olmasından kaynaklanmıştır. Bu değerlerde, 26 Aralık 2004 Güneydoğu Asya tsunamisinin etkisi büyüktür.
Sismologlar herhangi bir depremden sonra tehlike altında olan kıyıları belirlemekte ve tsunamilerin buraya ulaşmasından bir kaç saat önce gerekli uyarılar yapabilmekte ve kıyı şeritlerinin boşaltılmasına yardımcı olabilmektedir. Tsunami için uluslararası bir alarm ağı kurulmuştur. Sismik deniz dalgaları uyarı sistemi’nin merkezi Hawaii’dir.
