Türk Edebiyatındaki ilk yazılı örnekler nelerdir? İslamiyet öncesi Türk edebiyatında ilk yazılı örnekler ve bu örnekler hakkında bilgiler.
Sözlü Türk edebiyatı, tarihten önce ve tarihin bilinmeyen dönemlerinde başlamış, tarih boyunca sürmüştür.
Türkler arasında yazının başlangıcı çok eski zamanlara gitmesine rağmen yazılı edebiyat verimleri, bugünkü bilgilerimize göre MS VIII. yüzyıla aittir. Bu metinlerde kullanılan Göktürk yazısının Sakalar Dönemine kadar gittiği hakkında birtakım görüşler varsa da o döneme ait elimizde yazılı metinler bulunmadığı için bu konuda fazla bir şey söyleyemiyoruz.
Bundan başka Hun Hükümdarı Mete’nin MÖ II. yüzyılda Çin hakanlarına güzel üsluplu mektuplar gönderdiği tarihî kaynaklarda kayıtlıdır. Çin kaynaklarında anılan bu mektupların hangi yazıyla yazıldığına dair bilgi bulunmadığı için Göktürkler Döneminde işlenmiş bir dille ortaya konulan yazıtlardan başka kaynağa sahip değiliz.
Yazılı Türk edebiyatının bugün için elimize geçen ilk örnekleri şunlardır:
Yenisey Taşları
MS IV – V. yüzyıllarda Yenisey civarında yaşayan Türklerden kalma, yüz altmıştan fazla taş üzerine yazılmış bir veya birkaç cümlelik metinlerdir.
Bir olasılığa göre Kırgız Türklerinden kalan bu taşlardaki harf ve cümle yapısı, Göktürk yazısının henüz gelişmemiş ilk şekillerini andırmaktadır. Bu yönüyle Göktürk Yazıtlarından en az iki üç yüzyıl önce yazıldıkları sanılmaktadır.
Bu taşlarda eski Türk geleneklerinden değişik çizgiler görülür.
Göktürk (Orhun) Yazıtları
Türk dili ve edebiyatının ilk ve güzel verimleri Göktürkler Döneminde yazılan ve dikilen bengü taşlardır.
Göktürk Yazıtları, Göktürk abecesiyle yazılmıştır. Bu abecenin 38 harfi bulunmaktadır. Moğolistan’da Koşu Çaydam Gölü civarında Orhun (Orkun) ırmağının eski yatağının yakınlarına dikildiği için Orhun Yazıtları diye de anılan bu taşlar, dört büyük yazıttan ibarettir. Bunlardan ikisi Vezir Tonyukuk (720), biri Kültigin (732), diğeri de Bilge Kağan (735) adına dikilmiştir.
Vezir Tonyukuk adına dikilen taşlarda, dönemin tarihi, Tonyukuk’un anıları düzgün bir dille anlatılır. Bunlar birer siyasi anı özelliği taşır.
Diğer iki yazıt, birinciye göre daha güzel bir dille Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır. Bu taşlarda Çinlilere karşı verilen kurtuluş mücadelesi, Kutluğ Kağan’ın Göktürk Devleti’ni yeniden kuruşu anlatılmaktadır. Bundan başka halka mutluluk ve huzur İçinde yaşamaları ve devletin tekrar yıkılmaması için birlik ve beraberlik hâlinde bulunmaları önerilmektedir.
Yazıtlardaki dil, ulusal bir destan dilidir. Öyle ki Türk destanlarındaki anlatımlarla taşlardaki dil büyük bir benzerlik gösterir. Destanlarda işlenen alplık, erlik, bilgelik ve doğruluk gibi birtakım erdemler yazıtların da ana konusunu oluşturur.
