Vadi nedir ve nasıl meydana gelir? Vadi türleri, çeşitleri nelerdir, Vadilerde hayat koşulları, özellikleri hakkında bilgi.
Vadi Nasıl Oluşur? Vadi Çeşitleri Nelerdir?
Vadiler, nehirler veya buzulların yüksek zemindeki kayaları aşındırmasıyla oluşur. Su veya buz, dağlardan akarken iki tarafı da aşındırır ve etraftaki dağlarla biçimlendirir.
Dağlık bölgelerde vadiler insanların yaşadığı başlıca alanlardır; çünkü vadilerde iklim korunaklıdır ve toprak daha verimlidir. Vadiler, kara yolları ve demir yollan için hatlar sağlar, büyük nehirler ulaşım için kullanılabilir.
Vadiler nasıl oluşur?
Dik eğimlerden (yamaçlar) akan nehirler, kayaları derinlemesine aşındırır. Nehir yatağının eğimi daha az olduğunda nehir daha yavaş akar, geniş ve sığ bir vadi oluşur. Buzullar, nehirlerden çok daha güçlü bir şekilde vadi oluşturabilir. Buz yüzlerce metre kalınlıkta olabilir ve böylece vadi tabanına büyük bir ağırlık baskı yapar. Buzulun dibindeki kayalar ve taş parçaları buzla itilir.
Nehir, kayalarda çatlak gibi zayıf bir hat izlediğinde bir koyak şekillendirebilir. En olağanüstü koyaklardan bazıları ABD’nin dik kenarlı kanyonlarıdır. Kumluk alanlarda ender görülen ağır yağışlar ‘ışık seli’ne yol açtığında başka tür dik kenarlı bir vadi oluşur. Sert, güneşten pişmiş toprak yağmuru ememediğinden güçlü seller ‘vadi’ veya ‘kuru vadi’ denen geniş ve derin kanallar açar.
Vadiler, kıyı hatlarının battığı veya deniz seviyesinin yükseldiği yerlerde su altında kalabilir. Bu durumda ria denen derin deniz yarları oluşur. Derin buzul vadileri su altında kaldığında çok dik kenarları ve derin sularıyla fiyortları oluşturur.
Vadi Türleri
Koyaklar neredeyse dik açılı kenarlarıyla çok derin vadilerdir. En iyi bilinen örneklerinden biri ABD’deki Büyük Kanyon’dur.
Yarık vadiler iki farklı şekilde oluşur: Ya dev kaya bloklan dağlan oluşturarak yükselir ve aralannda geniş bir vadi bırakır ya da aradaki blok düşerek vadi tabanını oluşturur.
Buzul vadileri buz, kayalar ve taş parçalan tarafından oyulmuştur. Çok dik kenarları ve düz tabanıyla U şeklindedir.
Dağlarda yükseklerde bulunan nehir vadilerinin dik kenarları vardır. Kesitte V şeklinde görünür. Nehir seyrinin aşağısında daha geniş ve daha sığ hâle gelir.
Vadilerde hayat
Bir vadideki iklim, dağlara oranla genellikle çok daha yumuşaktır. Vadi kenarları rüzgârdan korunma sağlar ve genellikle yağmurun veya karın çoğu, vadiyi daha kuru bırakarak dağlara düşer. Bazı vadilere özgü dağ rüzgârları senenin belirli zamanlarında sıcak veya soğuk hava getirir. Soğuk hava dağlardakinden daha fazla çiy veya sis getirerek vadiye çöker.
Bir nehir ağzının yakınlarındaki vadilerde toprak kalındır ve nehirle taşınmış çökeltiler içerir. Bu verimli çökeltilerde tarım ürünleri yetiştirilebilir. Dağlık vadilerde toprak genellikle daha incedir ve pek verimli değildir. Buralarda koyun çiftlikleri tarım arazilerinden daha yaygındır. Çok dik vadi yamaçlarında çiftçiler suyun ve toprağın akıp gitmesini engellemek için taraçalar yapar.</
