Ankara’nın simgelerinden olan Ankara Kalesi tarihçesi ve özellikleri ile ilgili genel bilgilerin olduğu yazımız.
Ankara Kalesi, ne zaman yapıldığı kesin olarak bilinmemektedir. Tarihöncesi dönemlerde burada oturulduğu ileri sürülmüşse de arkeolojik araştırmalar bunu doğrulamamıştır. Kale ve eteklerinde Hitit dönemine ait bir ize de rastlanmamıştır. Bir başka söylentiye göre kale Frig Kralı Midas tarafından yaptırılmıştır. İÖ 2. yüzyıl başlarında Romalılar Galatya’yı ele geçirdiklerinde Tektosaglar Ankara Kalesi’ne sığınmışlardı. İS 222-260 arasında Roma imparatorları Severus Aleksander ve Valerianus’un Parthlara yenilmesinde sonra, Ankara yağmalara uğradı ve surları yeniden yapıldı. Caracalla’nın da (211-217) Ankara surlarını onarttığı bilinir. 7. ve 8. yüzyılda Arap Orduları’nın Bizans’ı tehdit ettiği ve saldırıları sırasında yıktığı kale ve surları Bizans İmparatoru III. Leon onarttı ve üst kalenin duvarları da yükseltildi. Yine Bizans döneminde İmparator Nikephoros’un 805’te ve Basileios’un da 869’da kale duvarlarını onarttığı bilinmektedir.
1073’te Ankara Selçukluların eline geçtiğinde kalenin durumuna ilişkin bilgi yoktur. I. Alaattin Keykubat (1220-1237) kaleyi onarttı. II. Keykâvus da kaleye yeni ekler yaptırdı (1249-1250). Osmanlı döneminde kale ihmal edilmekle birlikte kentin dış suru genişletildi. Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa Ankara’yı alınca kentin surlarını da onarttı.
Ankara Kalesi Özellikleri
Kalenin kurulduğu tepe Bentderesi’nin tabanından 110 metre yüksektedir. En üstteki Akkale’nin (Alitaşı) denizden yüksekliği 978 metredir. Kale iç, dış ve bunu çevreleyen bir dış surdan oluşur. Yüksekte olan iç kaledir. Dış kale tepenin kuzey, batı ve güney yönlerindedir; iç kaleyle doğudan Şarkkalesi ve batıda Bentderesi’ne bakan yamaçta birleşir. Dış kalenin 20 kulesi vardı. Bunun 15’i ayaktadır. Dış kalenin iki büyük kapısı vardır. Bunlardan biri Hisarkapısı, ötekisi Dışkapı’dır. Kuzey yanındaki duvarlar bazalt ve mermer bloklarla örülmüştür. Üst bölümlerinde çeşitli taş, mermer ya da tuğla kullanılmıştır. Ankara’nın anıtlarından ve ören yerlerinden alınan mermer parçaları, sütunlar burada kullanılmıştır.
İç kale 50 bin m2‘lik bir alanı kaplar. Çevresi 1.150 metredir. Çoğu beş köşeli olan 42 kulesi vardır. Kulelerin yüksekliği 14-16 metredir. Batıda 19 kule vardır. Bu yöndeki duvarla dış kale arasına İsmet Paşa Parkı yapılmıştır. İç kalenin Gençkapı, Zindankapı, Parmakkapı adını taşıyan üç kapısı vardır. Doğudaki Şarkkale yuvarlaktır. Kuzeydoğu ucundaki Akkale, dizdarlarca şato olarak kullanılmış, zaman zaman da tutsaklar hapsedilmiştir. Akkale’den Bentderesi’ne dik bir uçurumdan inilir. Kalenin bu bölümüne yalan bir yerde askeri amaçlı bir dehliz “potern” vardır. Akkale’nin bir köşesine bağlanan ve Bentderesi’ne koşut uzanan ikinci bir duvar vardır ve Selçuklu döneminde yapılmıştır. Kuzeybatıda 1249’da Selçuklu Sultanı II. Keykâvus’un yaptırdığı onarımı gösteren bir yazıt vardır. 1330 tarihli başka bir yazıt Hisarkapısı üzerindedir, İlhanlı yazıtıdır. Burada hükümdar, yasalara uygun vergi alınmasını ve ölçeklerin ayarlanmasını buyurur. Bugün görülen iç ve dış kale Bizans dönemi eseridir. Selçuklu döneminde kaleye ekler yapılmış, Osmanlılar kalenin onarımım yapmışlardır. İç ve dış kaleyi çeviren sur, Bentderesi’nden başlayarak karşısındaki İstanbulkapısı’ na bağlanır. Şimdiki Osmanlı Bankası yanında İzmirkapısı, bugün Etnoğrafya Müzesi’nin bulunduğu yerde Na-mazgâhkapısı, güneyde Erzurumkapısı, kuzeyde Aynalıkapı ve Kayserikapısı vardır. Bu sur zaman içinde yıkıma uğramış ve ortadan kalkmıştır.
