Galvanoplasti tekniği nedir ne işe yarar ve galvanoplasti nasıl yapılır sorularının cevaplarını bulabileceğiniz yazımız
Bir şeyi metalle kaplama tekniğidir. Kaplanan da bir metalse daha üstün özellikleri olan bir metal kullanılır.
Saf su elektriği iletmez. Suda eriyen metal tuzları «iyon» adı verilen parçacıklara ayrılır, sulu eriyikte elektrik akımının geçmesini sağlarlar. Böyle bir eriyik bulunan kaba iki metal parçası batırılarak uçları, doğru akım veren bir üretece bağlanırsa eriyikten akım geçmeye başlar.
Bu, bir «elektroliz» olayıdır. Batırılan metal parçalarına «elektrot», eriyiğe de «elektrolit» denir. Elektrotlardan akım getirene “anot” ötekine de «katot» adı verilir.
İyonlara ayrılan metal tuzlarından metal kısmı pozitif ( + ) elektrik yüklü, öteki kısım da negatif (—) elektrik yüklüdür, su içinde hareket halindedirler. + yüklü olan iyonlar — yüklü olan katoda doğru giderken — yüklü olanlar da anoda giderler. Katoda gidenlere «katyon», anoda gidenlere «anyon» denir. Katyonlar katot üzerinde metal haline geçerek birikirken, anyonlar da anotla bileşik meydana getirerek anodu eritirler.
Bu hal bir elektrodun erimesi, öteki elektrodun da kalınlaşması (kaplanması) olayını meydana getirir ki galvanoplastiğin esası da budur.
Galvanoplastide, kaplanacak parça katodu, kaplayacak metal de anodu meydana getirir. Elektrolit olarak kullanılacak suda, kaplayacak metalin suda eriyen bir tuzu eritilir. Mesela, demir üzerine bakır kaplanırken, demir, katot; saf bakır, anot; sülfirik asitli bakır sülfat eriyiği de elektrolit olarak kullanılır.
Elektrolit için, kaplanacak metale, kaplamanın zamanına, kalınlığına göre çeşitli bileşikler karışımı ve miktarları deneylerle bulunmuştur. Yapılacak işe uygun bir reçete kullanılır. Kaplanacak parçanın yüzeyinin temizlenmiş, parlatılmış olması gerekir. Bu hazırlama I) Mekanik; II) Kimyasal usulle yapılır.
I.— Mekanik Hazırlama: Şu işlemlerle yapılır:
a) Kazıma: Döküm veya oksitlenmiş parçalar çelik tel fırçalarla, gerekirse zımpara tozu, kumla kazınır. Fırçalar elle veya uygun devirle dönen bir motor miline takılmak suretiyle kullanılır.
b) Matlaştırma: Kaplamanın mat olması istendiği zaman sert tel fırçayla fırçalanır, matlaştırılır. Fazla pürüzlü olan yüzeylerde kum püskürtücüler kullanılır.
c) Taşlama ve parlatma: Kaplanacak yüzeyin parlak olması istenirse taşlama ve parlatma gerekir. Bu iş dört kademede yapılır:
1) Kaba taşlama: Zımpara tozuna be-lenmiş dönen tekerleklerle yapılır;
2) İnce taşlama ve ilk parlatma: 100 No. kuvars, tripoli, vazelin, iç yağı veya montan mumundan yapılmış parlatma pastaları kullanarak fırçalarla yapılır;
3) Fırçalama: İlk parlatmadan meydana gelen çizgileri’ gidermek için fiberden yapılmış fırçalar kullanılır;
4) Yüksek parlatma: Bez fırçalar ve Viyana kireci ile yapılmış pastalar kullanarak yapılır.
II.— Kimyasal Hazırlama: Şu işlemlerle yapılır:
a) Parçanın yağının giderilmesi: «Sudkostik» denilen kuvvetli baz eriyikleri veya yağları eriten benzin, benzol karbontetraklorür gibi bileşikler kullanılır.
b) Parçanın mekanik yolla temizlenmesinin kolaylaşması için yüzeyi yumuşatılır.
c) Parça yüzeyinin oksitlerinin giderilmesi : Çeşitli asit veya karışımları ile yapılır.
Galvano Nasıl Yapılır
Galvano atelyelerinin yeter büyüklükte ve temiz olması şarttır. Meydana gelebilecek zehirli gazları dışarı atacak bir aspiratör bulunmalıdır. Oda sıcaklığı 15° den aşağı düşürülmez.
Enerji kaynağı olarak ya bir doğru akım motoru, ya alternatif akımı doğru akıma çeviren bir redresör, ya da akümülator ve piller kullanılır. Enerji kaynağından gelen akını gerilimini ölçen voltmetre, şiddetini ölçen ampermetreden geçtikten sonra, bu gerilim ve şiddeti istenilen miktara ayarlayan «reosta»’lardan geçerek banyo kabına girer.
Banyo kabları cam, toprak, tahta, font veya saçtan yapılabilir. İçleri kullanılacak eriyiğe göre ya zift, ya da laka, ya da, kurşun levhalarla kaplanır. Banyoları gerektiği zaman ısıtılabilmelidir. Banyo iletkenleri bakır boru veya içi dolu bakır çubuklardan yapılır. Kesiti geçirilecek en yüksek ampere göre seçilmelidir. 3, 5, 7, 9 tane olabilir. Anot ve katotlar iletkenlere vidalı klemenslerle bağlanır.
Banyo eriyiklerinde daima damıtık su kullanılır. Diğer suların içinde bulunan çeşitli cisimler kaplamanın bozulmasına yol açar.
Kaplama Çeşitleri
Kaplama, ya eşyanın dış etkilerden korunması için, ya da süs eşyası olabilecek eşyaların değerli madenlerle zenginleştirilmesi için yapılır. En çok kullanılan kaplama metalleri bakır, nikel, krom, gümüş, altın, pirinç, çinko ve kalaydır.
Nikel kaplama, parlak, paslanmaz, bozulmaz bir tabaka meydana getirdiği için koruyucu olarak birçok eşyanın üzerinde kullanılır. Nikel, bakır veya pirinç üzerine kolayca kaplanır, iyi sonuç verir. Bundan dolayı, birçok eşyalar, bilhassa demirden yapılmış eşyalar önce bakır veya pirinçle kaplanır, sonra nikelaj yapılır.
Krom nikelden daha serttir. Sıcaklığa, sürtünmeye, kullanma şartlarının kükürtlü, asitli bazı etkilerine daha dayanıklıdır. Plâtin rengini andırdığı için süs eşyasında da kullanılır. Nikel üzerine krom kolay kaplandığı için kromlanacak cisimler önce nikelle, sonra kromla kaplanırlar.
Bakır kaplamalar bilhassa demir eşya üzerinde yapılır.
Demir eşyaların korunması için kullanılan kaplama metallerinden biri de çinkodur. Ancak, yiyecekler için kullanılan kablar (mutlak eşyası, konserve kutuları gibi) çinkoyla kaplanmamalıdır. Meydana gelecek olan çinko bileşikleri zehirlidir.
Kalay kaplamak için çoğu zaman elektrik akımı kullanılmaz. Doğrudan doğruya kalay ergitilerek bu iş yapılır. Ancak, kalayın çok az, elektrik enerjisinin de ucuz olduğu yerlerde kalay elektrikle kaplanır, çünkü elektrolitik yolla kaplamada kaplanan metölin kaybı hiç denecek kadar azdır.
Gümüş ve altın kaplamalar pahalıdır. Süs eşyaları, kullanılma yerleri önemli olan eşyalar bu usulle kaplanır.
Renkli Kaplamalar
Galvani tekniğinde metal kaplama yanında metallere renk verme işlemi de yapılır. Parça bazı hallerde anot, bazı hallerde de katot olarak belli eryikler içine batırılır. Böylece, akım geçirerek metal istenen renge sokulur. Örneğin bakır eşyaya gümüşü bir renk verilebilir. Bu iş için arşen, sodyum piro fosfat, potasyum siyanür eriyiklerinin belli bir oranda karışımı kullanılır. Bakıra yeşil renk vermek için sodyum bikarbonat eriyiği kullanılır.
Akımsız Kaplama
Galvanoplasti de akımsız kaplama da yapılabilir. Kaplanacak parça bir kaplama eriyiğine batırılır. Başka bir metal de eriyik içinde parçaya değdirilir. İki ayrı cins metal arasında eriyik içinde akım geçmeye başlayarak bir pil doğar. Batırılan parça eriyiğin içinde bulunan uzun metaliyle kaplanır. Bu usule «kontakt usulü» denir.
