Türk tiyatro tarihinde önemli bir yeri olan ve Namık Kemal’in Vatan yahut Silistre isimli eserinin ilk defa oynandığı Gedikpaşa Tiyatrosu hakkında bilgiler
Tiyatro tarihimizde büyük yeri olan bir sanat topluluğudur. İstanbul’da, Gedikpaşa’dan Kumkapı’ya inen cadde üzerinde sol kolda, bir Fransız at cambazı salaştan bir yapı kurmuştu. 1868′ de, Güllü Agop Vartoviyan, elinde bulunan «suflörle oyun oynatmak» hakkındaki on yıllık imtiyaza dayanarak, burasını esaslı surette tamir ettirip «Osmanlı Dram Kumpanyası» adı ile bir tiyatro kurdu.
O zamana kadar bizde tiyatro, sadece Beyoğlu’na gelen yabancı operetlerle birkaç Ermeni tiyatrosundan, Hoca Naum Efendi’nin Aynalı Pasaj (Avrupa Pasajı) ndaki Ermenice temsillerinden ileri gitmemişti. Bu tiyatroların da bir kısmı rağbetsizlikten dağıldığından, içlerinden Agop Vartoviyan, kendi başına bir tiyatro kurdu.
Gedikpaşa Tiyatrosu adı ile anılan bina ve tiyatro heyeti, içlerinde Mısırlı Prens Mustafa Fazıl Paşa’nın da bulunduğu kimseler tarafından paraca; Ali Bey, Namık Kemal, Ahmet Mithat gibi kimseler tarafından da eserce destekleniyordu. Hatta, Gedikpaşa Tiyatrosu’nu asıl teşvik edenler, kurulmasına yol açanlar da onlardı. Çünkü, gerçekleştirmek istedikleri meşrutiyet idaresine ait düşünceleri, sayısı çok az olan gazete okurları yolu ile değil, yeniliğinden ötürü çok rağbet göreceğine haklı olarak inandıkları tiyatro yolu ile yapmak istiyorlardı.
Bizde ilk defa edebi kurulla çalışan tiyatro da, Gedikpaşa Tiyatrosu oldu. Ali Bey’in «Kokona Yatıyor», «Misafiri İstiskal» gibi telif komedileri burada oynandı. Namık Kemal, daha Gelibolu’da mutasarrıfken Gedikpaşa Tiyatrosu için eser hazırlamaya başlamıştı. Acele olarak «Vatan-yahut-Silistre» dramını yazdı. Mutasarrıflıktan azledilince İstanbul’a geldi, eseri bitirdi. Yayınlanmadan önce hükümetin muayenesinden kaçırmak için de Ebüzziya’nın çıkardığı «Sirâc» gazetesinin ilavesiymiş gibi bastırdı. O zamanlar, hükümeti kuşkulandırmamak için hep «Silistre» diye bahsedilen oyun, 1 Nisan 1873 gecesi Gedikpaşa Tiyatrosu’nda sahneye konuldu. O kadar başarı kazandı ki, daha birinci perdede halk, «Var olsun Kemal!» diye bağırarak sokaklara uğradılar. Veliaht Murat Efendi lehine de nümayiş yapıldı. Namık Kemal’i, çıkarmakta olduğu «İbret» gazetesinde aradılar. Bulamayınca bir tezkere yazıp bıraktılar. İbret, 3 nisanda bu tezkereyi yayınladı. Bunun üzerine oyun yasak edildi, «İbret» süresiz olarak kapatıldı, Namık Kemal, Ahmet Mithat, Bereketzade İsmail Hakkı, Ebüzziya Tevfik tevkif olundu. Namık Kemal, 9 nisan çarşamba günü Magosa’ya sürüldü.
Gedikpaşa Tiyatrosu, yerli, yabancı, birçok melodram oynadı, klasiklerden çeviriler temsil etti, yılda dört kere Ermenice oyunlar çıkardı, şarkılı komediler sahneye koydu oyuncular başlangıçta Ermeniydi. Ahmet Fehim Efendi, Hamid, Ahmet Necip gibi Türkler de ilk defa Gedikpaşa Tiyatrosu’nda sahneye çıktılar.
